اردکان، یه شهر تاریخی و یکی از جاهای دیدنی یزد هسنش که سوغاتش بیشتر به خاطر خوراکی های خوشمزه و خاصش تو ذهن آدما می‌مونه. اردکان یزد از قدیم، مخصوصاً از دوره قاجار، توی تولید محصولات کنجدی حرف برای گفتن داشته. این شهر با خاک حاصلخیز و آب و هوای کویریش، بستر خوبی برای کشت کنجد فراهم کرده و همین باعث شده که محصولاتی مثل ارده و حلوا ارده اینجا انقدر مرغوب باشن. خیلی از کارگاه ها و کارخانه های این شهر هنوزم با روش‌های سنتی و البته با کیفیت بالا کار می‌کنن و این ترکیب سنت و کیفیت، سوغاتش رو خاص تر کرده.
سوغات اردکان چیست؟
ارده و حلوا ارده
اگه بخوام از معروف‌ترین سوغات اردکان بگم، باید اول سراغ ارده و حلوا ارده برم. این دو تا، ستاره های بی‌رقیب سوغات این شهرن و میشه گفت اردکان تو ایران یه جورایی مرکز تولیدشونه. ارده از کنجد بو داده و آسیاب شده درست میشه و یه خوراکی پرخاصیت و خوشمزه‌ست که خیلیا صبح‌ها با شیره انگور، عسل یا حتی نون و کره می‌خورنش.
حلوا ارده هم که دیگه نیازی به معرفی نداره؛ با ترکیب ارده، شکر و یه سری افزودنی‌های دیگه درست میشه و طعمش اون‌قدر جذابه که هر کی یه بار امتحانش کنه، دیگه نمی‌تونه فراموشش کنه. این محصول تو اردکان انقدر باکیفیته که خیلی از کارخانجاتش محصولاتشون رو به خارج از ایران هم صادر می‌کنن.
روغن کنجد
این روغن از کنجد مرغوب اردکان تهیه میشه و به خاطر کیفیت بالاش هم تو آشپزی استفاده میشه و هم برای سلامتی خیلی طرفدار داره.
نان سوروک
نان سوروک، یکی از سوغات خوشمزه و معروف شهر اردکانه که حسابی بین مردم طرفدار داره. این نان سنتی رو هم به عنوان میان وعده می‌خورن، هم جای دسر سر سفره میارن. برای درست کردنش از آرد (معمولاً آرد سنگک)، نمک، تخم گشنیز، گل‌رنگ، روغن کنجد، تخم‌مرغ و مایه خمیر استفاده می‌کنن. نان سوروک نه‌تنها خوش طعمه، بلکه یه جورایی برای سلامتی هم خوبه؛ چون پر از پروتئینه، فیبر داره و کربوهیدراتش هم انرژی خوبی به آدم می‌ده. چون از آرد سبوس‌دار (مثل آرد سنگک) درست میشه، فیبرش به هضم غذا کمک می‌کنه و برای کسایی که دنبال یه گزینه سالم ترن خیلی مناسبه.
این نان رو بیشتر با روغن کنجد سرخ می‌کنن و همین باعث میشه هم طعمش خاص بشه، هم یه عطر بی نظیر بگیره. بعضی‌ها روش شکر می‌ریزن و داغ داغ می‌خورنش، بعضی‌ها هم ترجیح میدن با پنیر و سبزی نوش جونش کنن که هر دو مدلش محشره!
قطاب
این شیرینی ترد و خوش عطر که با ترکیب موادی مثل پسته، گردو، شکر، روغن، آب لیمو، تخم مرغ، هل و آرد درست میشه؛ هم خوشمزه ست، هم مقوی! از قدیم‌الایام تا حالا، قطاب به عنوان یکی از لذیذترین سوغات اردکان شناخته میشه.
حالا جالب اینجاست که قطاب فقط مختص اردکان نیست؛ تو شهر یزد هم خیلی پرطرفداره و اونجا با کلی طعم متنوع درستش می‌کنن. مثلاً زعفرانی، پسته‌ای، گردویی، نارگیلی. تو یزد، این شیرینی رو معمولاً با یه لایه خمیر نازک درست می‌کنن که داخلش رو با مغزهای خوشمزه پر می‌کنن و بعد تو روغن سرخ میشه. آخر سر هم یه غلت حسابی تو پودر قند میدن که دیگه طعمش بهشتی بشه. تو بعضی جاها هم به جای پودر قند از عسل استفاده می‌کنن که بهش میگن قطاب عسلی و یه مزه خاص و متفاوت داره.
شیرینی
حالا اگه شیرینی دوست باشی، اردکان بازم دست پره! حاجی بادام، پشمک، ارده شکلاتی و یه سری شیرینی‌های کنجدی دیگه هم تو لیست سوغات این شهر هستن که طعم و بافتشون حسابی خاصه. یه خوراکی جالب دیگه هم حلوای تن تنانی یا همون حلوا سوهان اردکانه که یه جور حلوای گرم و مقویه و تو فصلای سرد خیلی می‌چسبه.
صنایع دستی اردکان یزد
چادر شب بافی
سوغات اردکان فقط به خوراکی‌ها محدود نمی‌شه و یه سری صنایع دستی هم داره که خیلی ارزشمندن. یکی از معروف‌ترین‌هاش چادرشبه. این پارچه دست بافت که با هنر و دقت بافنده های اردکانی درست میشه، دو نوع نازک و ضخیم داره. نوع نازکش بیشتر برای رختخواب پیچ و تزئین استفاده میشه و نوع ضخیمش برای کارای کشاورزی یا حمل‌ونقل کاربرد داره. چادرشب تو اردکان و مناطق اطرافش مثل زارچ سابقه طولانی داره و هنوزم با همون روش‌های سنتی بافته میشه که خودش یه جور حس نوستالژیک به آدم می‌ده.
خورجین و سبد
خورجین ها توی اردکان یه جور کیسه‌های تخت باف هستن که برای حمل وسایل استفاده می‌شن، ولی الان بیشتر جنبه تزئینی دارن و توی بازارچه ها می‌فروشنشون. متأسفانه این هنر داره کم‌کم فراموش میشه، ولی هنوز کسایی مثل استادای قدیمی هستن که سعی می‌کنن زنده نگهش دارن.
زیلو
زیلو یه جور زیرانداز خنکه که با پنبه بافته میشه و چون توی مناطق کویری گرما زیاده، خیلی به کار میاد. پنبه‌ای که توش به کار می‌ره، باعث میشه توی گرمای سوزان تابستون حسابی خنک باشه. این زیلوها طرح های ساده و سنتی دارن و از نظر تاریخی هم خیلی باارزشن، چون گفته میشه از قبل اسلام توی ایران بافته می‌شده. توی اردکان و شهرای اطرافش مثل میبد، این هنر هنوزم زنده ست و حتی توی بعضی مسجدا می‌تونی زیلوهای قدیمی رو ببینی.
اگه دنبال زیلوی باکیفیت باشی، توی اردکان می‌تونی انواعش رو پیدا کنی؛ از زیلوی ساده و پاش گرفته تا زیلوهای طرح دار و رنگی. زیلوها معمولاً طرح‌های هندسی ساده دارن و رنگ هاشون هم محدود ولی قشنگه؛ مثل ترکیب سفید و آبی یا سبز و بژ که خیلی معروفن.
دارایی بافی
این پارچه یه جورایی گنجینه‌ست و تاریخش به چیزی حدود ۸۰۰ سال پیش برمی‌گرده! حالا این دارایی بافی چیه؟ یه نوع پارچه‌ست که با یه روش خاص به اسم “ایکات” درست میشه. ایکات یه تکنیکه که توش نخ‌ها رو قبل از اینکه ببافن رنگ می‌کنن، بعد که پارچه بافته میشه، طرح‌ها کم‌کم خودشونو نشون میدن.
اسم”دارایی” احتمالا از این اومده که تو گذشته این پارچه‌ها انقدر باارزش بودن که جزو سرمایه عروس تو جهیزیه حساب می‌شدن، یا اینکه فقط کسایی که دستشون به دهنشون می‌رسید می‌تونستن بخرنش.
از نظر جنس، قدیما این پارچه رو با ابریشم خالص می‌بافتن و رنگاشم طبیعی بود، مثل نیل برای آبی یا روناس برای قرمز. ولی الان دیگه بیشتر از نخ ویسکوز استفاده می‌کنن و رنگای شیمیایی هم جای رنگای طبیعی رو گرفته. طرحاشم معمولاً ساده و هندسین، گاهی هم یه کم شلوغ تر میشه، ولی همیشه یه جور زیبایی خاص داره که آدمو جذب می‌کنه. این پارچه‌ها رو می‌تونی به عنوان رومیزی، شال، یا حتی لباس ببینی که تو فروشگاه‌های اردکان چشمک می‌زنن بهت.
شمد بافی
این پارچه خوشگل و کاربردی، یه تاریخچه خیلی قدیمی داره که میگن به هزار سال توی این شهر برمی‌گرده. شمد رو با الیاف پنبه و ابریشم می‌بافن و یه جورایی توی اردکان حسابی ریشه داره. چیزی که شمد رو خاص می‌کنه، اینه که هم خنک‌کننده‌ست، هم نرم و لطیفه؛ برای همین توی جاهایی که هوا گرم تره، خیلی طرفدار داره و مردم حسابی ازش استقبال می‌کنن.
شمدهای اردکان معمولاً طرح‌های ساده یا چهارخونه دارن، ولی وقتی بحث تزئینات میشه، تنوع طرح‌هاش واقعاً جذابه. از گل‌های ریز و درشت گرفته تا نقش حیوانات و خطوط هندسی که نشون‌دهنده ذوق و خلاقیت بافنده‌هاست.
قدیم ترها بیشتر به عنوان روانداز توی تابستون استفاده می‌شد، چون هم جلوی گزش حشرات رو می‌گرفت، هم به خاطر جنسش حسابی خنک نگه می‌داشت. اما الان بیشتر جنبه تزئینی پیدا کرده و توی خونه‌ها به عنوان یه المان دکوری شیک و سنتی می‌بینیمش. مثلاً ممکنه رو مبل بندازنش یا به عنوان رومیزی ازش استفاده کنن.
شمد فقط مختص اردکان نیست و توی جاهای دیگه مثل یزد و حتی به عنوان سوغات مازندران هم بافته میشه، ولی مدل اردکانیش به خاطر کیفیت بالای پنبه منطقه و دقت توی بافت، یه سر و گردن بالاتره. تار این پارچه معمولاً از نخ پنبه‌ای نمره ۲۰ دولاست و پودش رو با ابریشم طبیعی یا مصنوعی (مثل ویسکوز) درست می‌کنن. این ترکیب باعث میشه پارچه هم مقاوم باشه، هم اون لطافت خاصش رو داشته باشه.
البته در حال حاضر با دستگاه‌های تک فاز بافندگی تولیدش می‌کنن که کار رو سریع‌تر کرده.
اگه به بازارچه‌های سنتی اردکان بری، می‌بینی که چیزای دیگه ای مثل کلک‌سازی (یه جور نی‌سازی) یا حتی زیورآلات سنتی هم پیدا میشه.
