تو همدان که باشی، یه جا هست که دیدنِش رو نباید از دست بدی، اونم “گنبد علویانه”. فرقی نمی‌کنه که چه ذائقه‌ای داری، این بنای باابهتِ سلجوقی، هر گردشگری رو مجذوب خودش می‌کنه. گنبد علویان نزدیکِ میدون امامزاده عبدالله و میدان القضات قرار گرفته و انگار یه تاجه افتخار روی سرِ این شهر گذاشته شده. با اینکه سال‌ها از عمرش می‌گذره، ولی هنوزم مثل یه نگین می‌درخشه و شکوه و ابهتِ خودش رو حفظ کرده. تو ادامه‌ی مطلب، با این جاذبه تاریخی بیشتر آشنا می‌شیم و سرکی به تاریخ و معماریِ این بنای بی‌نظیر می‌کشیم.
گنبد علویان کجاست؟
این گنبد تو چهارباغ علویان، یه قدمی میدون امامزاده عبدالله قرار گرفته. از سمت شمال، خیابونی که میدون عین‌القضات رو به میدون امامزاده عبدالله وصل می‌کنه، به گنبد علویان می رسی. از سمت جنوب هم میتونی از طریق خیابان باباطاهر بهش برسی. اگه از سمت شرق میری، خیابان اکباتان رو دنبال کن تا به این مکان برسی.
مسیر دسترسی به گنبد علویان
از میدون امام خمینی (ره) تو مرکز همدان که راه افتادی، باید بری سمت میدون امامزاده عبدالله. یه راهش اینه که از بلوار باباطاهر بری. وقتی رسیدی میدون امامزاده، باید به سمت راست بپیچی و وارد بلوار علویان بشی. گنبد علویان دقیقا ۳۰۰ متر بعدش قرار داره.
تاریخچه گنبد علویان
گنبد علویان یکی از بهترین جاهای دیدنی همدان محسوب میشه که اسمش رو از عشق و ارادت مردم این شهر به امام علی (ع) گرفته. دلیل این نامگذاری هم وجود دو مقبره از بزرگان خاندان علوی در این بناست. از اونجایی که مردم همدان خیلی به این گنبد احترام می‌ذارن، تا حالا بارها مرمتش کردن و هربار هم کلی ازش دیدن کردن.
این گنبد توی قرن ششم هجری، یعنی اواخر دوره سلجوقی ساخته شده. اون موقع ها خاندان علویان این بنا رو برای برگزاری مراسم های مذهبی درست کرده بودند و بعداً هم یه سرداب بهش اضافه کردند. جالبه که بدونید توی این گنبد، مقبره چند تا از بزرگان علوی هم هست. اما متاسفانه این بنای تاریخی برای سال های زیادی خراب و متروکه شده بود تا اینکه توی دوره پهلوی اول بالاخره مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. توی این بازسازی، سقف بنا رو با چوب پوشوندند تا از گزند سرما و باران در امان بمونه. این گنبد رو روی یه سکو ساختن که یه پله هم داره و بازدیدکننده ها رو به داخل تالار هدایت می کنه.
وقتی این بنا رو می‌بینید، احتمالاً چشمتون به سقف صافش می‌افته و تعجب می‌کنید که چرا اسمش “گنبد علویان” هست، در حالی که هیچ گنبدی روش نیست. قضیه اینه که سقف این بنای تاریخی توی گذشته گنبدی بوده، ولی خب گذر زمان و این حرفا، باعث شده که گنبد خراب بشه و از بین بره. الان دیگه از اون گنبد سلجوقی چیزی نمونده و فقط یه سقف صاف مکعب مربعی باقی مونده. با این حال، این سقف ساده یه جور صلابت و اصالت خاصی داره که آدم رو مجذوب خودش می‌کنه.
معماری بخش های دیدنی گنبد علویان
گنبد علویان یه چیزی تو مایه‌های گنبد سرخ مراغه که توی سال ۵۴۲ هجری قمری و با آجرهای سفالی ساخته شده. شکل و شمایلشون خیلی شبیه به همه. داخل گنبد پر از تزئینات چشم‌نواز و فشرده‌ست، یه جوری که آدم یاد گنبد حیدریه قزوین می‌افته. این گنبد به شکل یه مکعب مستطیل ۱۲.۸ در ۱۲.۵ متری ساخته شده و ارتفاعش ۱۱.۵ متره. ۴ تا ستون آجری هم توی ۴ گوشه گنبد قرار داره که مثل برج می‌مونن و ارتفاعشون ۹.۵ متر و قطر هرکدومشون ۲ متره. این برج‌ها هر کدومشون ۵ تا طاق‌نمای فرورفته مثلثی شکل دارن که ۸ متر ارتفاع، ۱ متر عرض و نیم متر عمق دارن. این طاق‌نماها جرزها رو به شکل نصف یه ستاره هشت‌پر درآوردن.
توی قسمت شمالی بنا هم یه طاق‌نمای جناغی هست که ۱۰ متر ارتفاع و ۵ و نیم متر عرض داره. داخل این طاق‌نما یه قاب مستطیل شکل برجسته می‌بینی. ورودی گنبد علویان یه طاق جناغی حدود ۴۰ متر ارتفاع و ۶ متر عرض داره. بالای ورودی بنا و توی یه قاب مستطیل شکل، گچبری‌های لانه زنبوری با طرح گل و بوته‌های قشنگ و درهم تنیده وجود داره.
دور تا دور قاب کتیبه‌ای از آیات قرآن با خط کوفی گچبری شده که خیلی قشنگه. بالای طاق‌نما هم یه گچبری مثلثی و ستاره ای شکل کار شده که خیلی خاصه. دو تا سطح مستطیلی شکل هم ارتفاع با کل بنا هست که ۸۰ سانتی متر پهنا دارن و با گچبری و آجرکاری تزیین شدن. این دو سطح بین طاق نما و برج‌های کناری قرار دارن. توی اضلاع غربی و شرقی بنا هم دو تا طاق‌نما با ارتفاع ۸ و نیم متر و عرض ۴ متر وجود داره که با برجسته‌کاری‌های آجری و طرح‌های لوزی شکل تودرتو تزیین شدن.
سر برج ها و بالای طاق نماها کتیبه‌های آجری با خط کوفی بوده که آیات ابتدای سوره دهر روشون نوشته شده بوده، ولی الان فقط یه ذره ازشون باقی مونده. از داخل برج شمال شرقی میشه با یه راه پله‌ی باریک به پشت‌بوم رفت. سطح شبستان ورودی مسجد حدود دو متر از زمین‌های اطراف و دیوارهای بیرونی بلندتره و با هفت پله میتونی بری داخل. توی هر گوشه‌ی مسجد دو تا طاقچه‌ی بلند و دو تا طاق‌نما توی اضلاع غربی-شرقی هست که با گچبری‌های قشنگ تزیین شدن.
تو ضلع جنوبی گنبد یه محراب هست که با گچبری‌های فوق‌العاده تزیین شده و زیبایی این بنای تاریخی رو دو برابر کرده. نورگیرهای بلندِ سقف هم حسابی نور به داخل می‌تابونن. یه راه پله داخل محراب هست که میتونی از طریقش به سرداب زیرش بری. این سرداب کوچولو محل دفن دو تا از بزرگان خاندان علویانه. فضای داخلیش از ۶ تا حجره با طاق‌نمای جناغی تشکیل شده و قبرها هم به شکل مکعب مستطیل و پوشیده از آجرهای لعاب‌دار فیروزه‌ای وسط حجره‌ها قرار دارن.
ساعت بازدید گنبد علویان
میتونید هر روز به جز تعطیلات رسمی از ساعت ۸ صبح تا ۶ عصر به این مکان سر بزنید. توی ماه رمضان و محرم، از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر میتونید از این گنبد دیدن کنید.
قیمت ورودی گنبد علویان
نگران نباش، دیدن این گنبد خوشگل خیلی گرون نیست! قیمت بلیط گنبد علویان توی سال ۱۴۰۳ برای گردشگران فقط ۱۵ هزار تومنه. پس میتونی با خیال راحت بری و از این بنای تاریخی زیبا دیدن کنی و کلی عکسای قشنگ بگیری. در واقع میشه گفت تو همدان فقط قیمت بلیط غار علیصدر هستش که نسبت به بقیه جاها خیلی بالاتره.
جاهای دیدنی نزدیک گنبد علویان
خب، دور و بر این بنای تاریخی کلی جاذبه دیگه هم هست که میتونی بری ببینی. بذار یه چندتاشو بهت بگم:
آرامگاه باباطاهر
اگه دنبال یه جای باحال تو همدان میگردی که هم تاریخی باشه، هم معماریش قشنگ باشه، هم پر از شعر و ادبیات، حتماً به آرامگاه باباطاهر سر بزن. این آرامگاه درست نزدیک گنبد علویان قرار گرفته و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های توریستیه همدان به حساب میاد. باباطاهر یه شاعر معروف ایرانیه که توی قرن پنجم هجری زندگی می‌کرده. اشعارش به خاطر سادگی و لحن عامیانه‌ای که دارن خیلی معروفن و خیلی‌ها دوستشون دارن. آرامگاه باباطاهر توی دوران معاصر بازسازی شده و الان یه بنای خیلی قشنگ و دیدنیه.
امامزاده عبدلله
امامزاده عبدلله یکی از جاهای قشنگ و معنوی تو همدانه که نزدیک این گنبد قرار گرفته. اینجا محل دفنه دو تا از آدم‌های متدین و باخدای همدانه که پدر و پسر هم بودن. مردم همدان از قدیم-الایام خیلی به امامزاده عبدالله ارادت دارن و هر سال، مخصوصاً تو روزهای مذهبی، به زیارتش می‌رن و برای حاجت‌روایی و دعا و ثواب به این مکان مقدس می‌یان. جالبه که بدونین، طبق گفته مردم، امامزاده عبدالله از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستن.
موزه هگمتانه
این موزه پر از چیزای جالبه که می‌تونه ببرتت به سفری ۳ هزار ساله! می‌گن که یه عالمه از اشیاء قیمتی که تو این موزه نگهداری میشه مربوط به دوران مادها، هخامنشی‌ها، اشکانی‌ها و ساسانی‌هاست. قدمت بعضی از این چیزا به بیش از ۳ هزار سال پیش می‌رسه، فکر کن چه قدر باحاله! موزه هگمتانه از سال ۱۳۱۰ به عنوان یه اثر تاریخی ثبت شده و کلی اطلاعات باحال درباره گذشته پرشکوه ایران بهت می‌ده.
