موزه مردم شناسی مشهد توی یه حمام قاجاری فوق‌العاده زیبا به اسم حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه دایر شده. این حمام به تنهایی یه اثر هنریه که دیدن معماری و تزئیناتش هر کسی رو مجذوب خودش می کنه. با رفتن به این مکان انگار توی یه فیلم تاریخی قدم میزاری و شکوه و جلال هنر اصیل ایرانی رو از نزدیک لمس می کنی. اگه میخوای بیشتر آشنا بشی پس با دقت ادامه این مطلبو بخون.
معرفی موزه مردم شناسی مشهد
حمام مهدی قلی بیک، یادگاری از دوران صفویه که در سال 1027 هجری قمری بنا شده، حسابی توی تاریخ مشهد جا خوش کرده. این حمام که توی خیابون اندرزگو قرار داره، سال 1374 به عنوان یه اثر ملی توسط میراث فرهنگی ثبت شد و بعد از یه مرمت حسابی، در سال 1385 تبدیل به موزه مردم شناسی شد.
معماری حمام که واقعا دیدنیه! هشت ستون گچبری شده و یه سقف گنبدی نقاشی شده، زیبایی این حمام رو دوچندان کرده. یه بخش از حمام هم که شامل سربینه، گرمخانه و حوض وسط میشه، تبدیل به یه نمایشگاه شده که توش میتونی ظروف قدیمی حمام، ظروف سفالی، صابون، لوازم آرایش قدیمی، کاسه، قوری و سماور رو ببینی و با یه دنیا از خاطرات آشنا بشی.
بیشتر بخوانید: جاذبه های گردشگری مشهد
موزه مردم شناسی مشهد کجاست؟
حمام شاه یکی از جاهای دیدنی تو مشهد که حسابی حال و هوای قدیم رو به آدم میده. این حمام تو بازار بزرگ مشهد، نزدیک مسجد هفتاد و دو تن و حرم امام رضا قرار داره. اگه میخوای بری حمام شاه، باید از خروجی غربی صحن جامع رضوی بیرون بیای. یه نکته رو یادت باشه، تابلو راهنمای زیادی برای پیدا کردن این حمام تو شهر نیست، فقط یه تابلو بالای در ورودی هست که نوشته “موزه مردم شناسی مشهد”.
تاریخچه موزه مردم شناسی مهدی قلی بیک
مشهد مقدس به خاطر حرم امام رضا (ع) همیشه زائران زیادی داشته. برای همین توی این شهر، مخصوصاً دور و بر حرم، حمام‌های زیادی ساخته شده بود. اما توی 50 سال اخیر، خیلی از این حمام‌ها را توی طرح‌های شهرسازی خراب کردن و جای دیگه ساختن. فقط چند تا از اونها باقی مونده که یکی از قشنگ‌ترین و قدیمی‌ترین‌هاشون، حمام مهدی قلی بیگه.
این حمام یه اسم دیگه هم داره، “حمام شاه”. چون درست بغل مسجد شاه ساخته شده بود. حمام مهدی قلی بیگ از دوران صفویه مونده و یه شاهکار واقعی از معماری ایرانیه. عظمت و شکوه این حمام رو میشه توی تزیینات و معماری فوق‌العاده‌اش دید. خوشبختانه این حمام تاریخی از گزند تخریب در امان مونده و الان به عنوان موزه مردم‌شناسی مشهد، پذیرای بازدیدکنندگاته.
این حمام رو یکی از امرای ترک به اسم مهدی قلی بیگ تو سال ۱۰۲۷ قمری ساخته و وقف مردم کرده. مهدی قلی بیگ آدم مهمی تو مشهد اون زمان بوده و اسم و رسم داشته. حمام مهدی قلی بیگ یه بنای باشکوه با معماری خاص دوره صفوی بوده که تا سال‌های خیلی اخیر هم پابرجا بوده و مردم ازش استفاده می‌کردن. حمام شاه (اسم دیگه حمام مهدی قلی بیگ) تو سال ۱۳۵۶ به عنوان یه اثر ملی ثبت شده بود، ولی با اینکه تا دو دهه پیش هم گرم و پر رونق بود، کم کم از رونق افتاد. دیگه مثل قبل کسی به حمام عمومی نمی‌رفت و با اومدن لوله کشی به خونه‌ها، حمام‌ها هم کم کم متروکه شدن. حالا از اون حمام پر رونق فقط یه بنای تاریخی باقی مونده که یادآور روزگاران گذشته است.
این مکان متاسفانه سال ها به حال خودش رها شده بود و داشت خراب می شد. اما توی سال 1378، سازمان میراث فرهنگی، با کمک آستان قدس رضوی و شهرداری، بالاخره دست به کار شد و حمام رو مرمت کرد. بعد از مرمت، حمام تبدیل به موزه مردم شناسی مشهد شد و در سال 1385 به روی مردم باز شد.
بیشتر بخوانید: مکان های تفریحی رایگان مشهد
راهنمای بازدید از موزه مردم شناسی مشهد
وقتی میری تو حمام مهدی قلی بیگ، یه دالان کوچیک جلوت میبینی که تهش یه هشتی خوشگل منتظرته. از این هشتی که رد بشی، میتونی بری تو قسمتای مختلف حمام و حسابی کیف کنی.
سربینه
ما یه چیزی که این حمام رو خیلی خاص کرده، سربینه یا همون رختکنشه. سربینه پر از ستون‌های سنگیِ قشنگه که سقف گنبدی حمام روشون سوار شده. روی این سقف یه عالمه نقاشی‌های رنگارنگ هست که داستان‌های شاهنامه، افسانه‌های قشنگ و یه خرده هم از زندگی مردم توی اون زمان رو نشون میدن. این نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های سربینه مربوط به دوره صفویه و قاجاره.
حمام‌ها با اون گلجام‌ها یا همون پنجره‌های سقفی که روشون تعبیه شده، از صبح تا غروب آفتاب نورگیری فوق‌العاده‌ای دارن. تو این حمام چهار تا صفه یا همون غرفه وجود داره. سه تا از این صفه‌ها برای تعویض لباس مردم در نظر گرفته شده و صفه چهارم که بهش شاه‌نشین می‌گن، مخصوص اشراف و بزرگان بوده. صفه شاه‌نشین خیلی بزرگ‌تر از بقیه صفه‌هاست و نورگیریش هم خیلی بهتره.
هشتی یا میاندار
بعد از اینکه توی سربینه حسابی خودمون رو شستیم و یه دلی از عزا درآوردیم، یه فضای باحال به اسم هشتی منتظرمونه که بین سربینه و گرمخانه قرار داره و این دو تا رو به هم وصل می‌کنه. وسط این هشتی یه حوض آب سرد خوشمزه هم هست که بعد از حموم حسابی می‌چسبه پاهامون رو توش بذاریم و خنک بشیم. یه جورایی میشه گفت هشتی یه جور میانبره که هم می‌تونه یه استراحت کوتاه بین سربینه و گرمخانه باشه و هم یه جور واسطه برای رفتن از یکی به اون یکی.
گرمخانه
گرمخانه، مهم‌ترین بخش حمام بود که همه چیز حمام دورش می‌چرخید. اینجا محل اصلی شستشو و استحمام مردم بود. یه فضای مربعی شکل داشت که سقفش مثل گنبد بالا می‌رفت و روی چهار ستون بزرگ و محکم استوار بود. اطراف گرمخانه سه تا غرفه بود که مردم عادی توی اونها می‌نشستند و منتظر نوبت حمامشون می‌موندن. یه غرفه هم جداگانه بود به اسم خلوت‌گاه که مخصوص آدم‌های بزرگ و ریش‌سفیدها بود.
تو گرمخانه یه قسمت دیگه هم بود به اسم نظافت‌خانه. اینجا یه فضای جداگانه بود که مردم می‌رفتن موهای زائد بدن‌شون رو اونجا می‌زدند. مریضا هم اگه می‌خواستن حمام برن، می‌رفتن توی نظافت‌خانه که از بقیه مردم جدا باشن.
حالا یه تصور بکن از گرمخانه پر از آدم، صدای آب و شرشر و صحبت و خنده. بوی صابون و گلاب همه جا رو پر کرده. یه عده توی غرفه‌ها منتظر نوبت‌شون نشستن، یه عده توی گرمخانه دارن حموم می‌کنن و یه عده هم توی نظافت‌خانه مشغول کار خودشون هستن. گرمخانه یه فضای پر از جنب و جوش و شادابی بود که حسابی حال آدم رو خوب می‌کرد.
خزینه
تو حمام مهدی قلی بیگ، یه جایی هست به اسم خزینه که الان شده موزه مردم شناسی مشهد. خزینه یه جای باحاله که قدیما واسه شستشو و آب کشیدن بعد از حمام استفاده می شده. این خزینه تو قسمت غربی گرمخانه قرار داره و کفشم یه کمی از بقیه جاها بلندتره. آب حمام رو توی دیگ های مسی بزرگی به اسم تیان که کف خزینه بودن، گرم می کردن. بعدش مردم می رفتن تو خزینه، یه دوش حسابی می گرفتن و با آب گرم و دلچسب خزینه خستگی تنشون رو در می کردن. حالا توی خزینه می تونی کلی چیزای جالب در مورد زندگی مردم قدیم مشهد ببینی. یه عالمه وسیله و ابزار قدیمی اونجا هست که نشون می ده مردم چطوری زندگی می کردن، چی می پوشیدن، چی می خوردن و … .
تون
خب، پشت خزینه یه جای دیگه هم بود که بهش می‌گفتن “تون”. اسم دیگه تون “گلخن” یا “آتشخانه” هم بود. اینجا همون جایی بود که آتش حمام رو روشن می‌کردن. تون حمام مهدی قلی بیگ چند تا کوره داشت که وظیفه‌شون گرم کردن کل حمام بود. سوخت این کوره‌ها هیزم، خار و خاشاک، و حتی فضولات حیوانی بود. گرمای تون و دود حاصل از اون از طریق کانال‌ها و مسیرهای باریکی که توی کف گرمخانه و سربینه بودن، بیرون می‌رفتن. اینجوری هم کف و دیوارهای حمام گرم می‌شدن و یه جورایی مثل سیستم گرمایش از کف امروزی عمل می‌کردن.
چاله حوض
یکی از قسمت‌های جذاب موزه مردم‌شناسی مشهد، چاله‌حوض هست. می‌دونید چیه؟ حمام‌های قدیم فقط برای شست‌وشوی تن نبودن، یه جایی هم داشتن به اسم چاله‌حوض که مردم می‌تونستن توش آب‌تنی و خوش‌گذرونی کنن. حمام که تموم می‌شد، می‌رفتن چاله‌حوض و تو یه استخر بزرگ شنا می‌کردن و کیف می‌کردن. راستش رو بخوای، این چاله‌حوض‌ها یه جور استخر عمومی بودن تو اون زمان‌ها.
ساعت کار موزه مردم شناسی مهدی قلی بیک
روزهای جمعه و بعضی از تعطیلات: اصلاً موزه باز نیست، پس برنامه‌تون رو یه جور دیگه بچینید.
شنبه تا چهارشنبه: می‌تونید از صبح زود، یعنی از ساعت 8 صبح تا ظهر (12 ظهر) به حمام شاه سر بزنید و کلی کیف کنید.
پنجشنبه‌ها: یه ذره عجله کنید، چون فقط تا 11:30 ظهر فرصت دارید حمام رو ببینید.
تاسوعا، عاشورا، 21 رمضان و 13 فروردین هم که تعطیله، پس حواستون باشه تو این روزا برنامه بازدید از حمام رو نریزید.
قیمت بلیط موزه مردم شناسی مشهد در سال 1403
معلومه که سفر به یه شهر تاریخی بدون دیدن جاذبه‌هاش مزه نمی‌ده! برای همین هم یکی از مهم‌ترین خرج‌های سفر به مشهد، مربوط به همین بازدیدها میشه. حالا بذارید یه کم ریزتر به قیمت‌ها نگاه کنیم. فرض کنید می‌خواید از موزه مردم‌شناسی مشهد دیدن کنید. باید نفری 5 هزار تومن بلیط تهیه کنید. البته این قیمت برای گردشگرهای ایرانیه و خارجی‌ها باید 50 هزار تومن بپردازن تا بتونن حمام قشنگ مهدی قلی بیک رو از نزدیک ببینن.
