کویر لوت یکی از بزرگ‌ترین و داغ‌ترین کویر های ایران و جهان است که در جنوب ایران و شمال شرق عمان واقع شده است. این کویر به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی در زمینه علم‌های زمین شناختی، اکولوژی، جغرافیا و زیست‌شناسی جذابیت دارد. نام “لوت” به معنی “پلیس” در زبان فارسی است و به دلیل تنوع چشم‌اندازها و زیبایی‌های طبیعی در این منطقه مناسب‌ترین نام را انتخاب می‌کند.
در کویر لوت، از توده‌های شنی به تپه‌ها و کوه‌های شنی متغیر گردش می‌کنید. یکی از جالب‌ترین ویژگی‌های این کویر، “کالوت‌ها” یا تپه‌های شنی با ارتفاع زیاد است که به شکل‌های فراوان و منحصر به فردی شکل می‌گیرند. این تپه‌ها بر اثر بادهای شدید و متغیر در طول هزاران سال شکل‌گرفته‌اند و مناظر طبیعی استثنایی‌ای را ایجاد کرده‌اند.
کویر لوت دارای شرایط اقلیمی بسیار خشک و داغ است. دماها در تابستان به بیش از ۵۰ درجه سلسیوس می‌رسد و باران در این منطقه بسیار کمتر از ۵۰ میلی‌متر در سال است. با این وجود، زندگی در این محیط بی‌علم به تطبیق با شرایط و منابع محدود امکان‌پذیر شده است. گیاهان و جانوران منحصر به فردی به این محیط سفر کرده‌اند تا با این شرایط سخت مبارزه کنند.
این کویر به عنوان یک جاذبه گردشگری جذب مسافرانی از سراسر دنیا میشود. تورهای ماجراجویی و مشاهده جلوه‌های طبیعی در این منطقه بسیار محبوب هستند. آثار باستانی نیز در این منطقه یافت می‌شوند که به تاریخ و فرهنگ منطقه اشاره دارند. به طور کلی، با تنوع طبیعی و شرایط اقلیمی خاص خود، یکی از مناطق بی‌نظیر و مورد توجه در جهان است که ارزش‌های علمی، طبیعی و گردشگری بالایی را دارا می‌باشد.
کویر لوت کجاست؟
کویر لوت یک منطقه وسیع است که قسمت‌هایی از سه استان پرجمعیت، یعنی سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان در ایران را فراگیری می‌کند. این منطقه پراکنده و کمتر شناخته‌شده‌ای است که از شمال به جنوب امتداد دارد و از غرب به وسیلهٔ گسل “نای‌بند” و از شرق توسط گسل “نهبندان” محدود میشود. میانگین طول کویر لوت در جهت شمال به جنوب حدود ۹۰۰ کیلومتر و در جهت غرب به شرق حدود ۳۰۰ کیلومتر تخمین زده میشود.
چگونه به کویر لوت برویم؟
برای رفتن به کویر لوت، بهترین مسیر این است که ابتدا به کرمان سفر کنید و سپس از آنجا به سمت شهداد حرکت کنید. از آنجایی که پرواز یا قطار مستقیمی به شهداد وجود ندارد، لازم است ابتدا خود را به کرمان برسانید. فاصله تهران تا شهداد به صورت زمینی تقریباً ۱۰ ساعت است. پس از رسیدن به شهداد، باید مسیری حدود ۴۵ کیلومتر را تا ابتدای منطقه کلوت‌ها طی کنید. این مسیر به دلیل جاده ناهموار حدود دو ساعت زمان می‌برد.
ویژگی های بیابان و کویر لوت
دشت لوت یکی از شگفتی‌های طبیعی و بی‌نظیر ایران است که به عنوان یکی از گرم‌ترین و خشک‌ترین مناطق جهان شناخته میشود. این بیابان در سال‌های ۲۰۰۴، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ به‌عنوان گرم‌ترین نقطه کره زمین ثبت شده و دمای آن در سال ۲۰۰۵ به اوج خود یعنی ۷۰.۷ درجه سانتی‌گراد رسید. دانشمندان علت این گرمای شدید را به رنگ تیره و سطح خشک بیابان نسبت می‌دهند که باعث جذب بالای نور خورشید و افزایش دمای سطح زمین میشود.
باستان‌شناسان و زمین‌شناسان می‌گویند این کویر در گذشته‌های دور دریایی به نام «تیس» بوده که به مرور زمان به تبخیر و خشک شدن دچار شده است. سرانجام از این دریا تنها املاح و نمک‌های باقی‌مانده در این کویر پهناور باقی مانده‌اند.
یکی از ویژگی‌های برجسته دشت لوت، کلوت‌های مرتفع آن است که به ارتفاع ۲۰۰ متر می‌رسند. این ساختارهای طبیعی که توسط باد و فرسایش ایجاد شده‌اند، از دیدنی‌های منحصر به فرد این بیابان به شمار می‌آیند. در شرق این بیابان، کوهی از ماسه با ارتفاع ۵۳۰ متر قرار دارد که به “ریگ” معروف است. این کوه ماسه‌ای همراه با ریگ جن و ریگ شتران از دیگر پدیده‌های طبیعی این بیابان است.
کویر لوت چه بخش هایی دارد؟
کویر لوت به عنوان یک منطقه‌ای پست در نظر گرفته میشود که به‌واسطه ارتفاعات کم و تنوع زمین‌شناسی نامتناسب خود، ویژگی‌های جغرافیایی منحصر به فردی دارد. به دلیل این ویژگی‌ها و ناهمواری‌های زمینی، زمین‌شناسان منطقه را به سه بخش طبیعی تقسیم کرده‌اند:
لوت مرکزی
قطعا، منطقه مرکزی کویر لوت یا “چاله لوت” به عنوان یکی از بی‌نظیرترین و متفاوت‌ترین قسمت‌های این کویر معرفی میشود. این منطقه با ابعادی بالغ بر ۱۶۲ کیلومتر در طول و ۵۲ کیلومتر در عرض، با نام “چاله لوت” هم شناخته میشود. چاله لوت یک دسته‌بندی منحصر به فرد از مناظر طبیعی است که توسط توده‌های غول‌پیکر و پیوسته ماسه‌ای احاطه شده است.
در این قسمت، توده‌های عظیم ماسه‌ای در تنوعی فراوان وجود دارند که تصاویر منحصر به فردی از تلاطم‌های مختلف و طرح‌های هندسی مختلف را ایجاد کرده‌اند. این توده‌های ماسه‌ای به شکل‌ها و الگوهای متفاوتی شکل می‌گیرند که باعث شگفت‌انگیزی و شاهکار طبیعت می‌شوند. یک ویژگی دیگر از این منطقه، وجود کویرهای نمکی و گچی پراکنده در محیط است. به‌عنوان مثال، کویر “ملک محمد” که در غرب “ریگ یلان” واقع شده است، از جمله کویرهایی است که در این منطقه دیده میشود. این تنوع در ترکیبات خاک و ارتفاع توده‌های ماسه‌ای و تمایل به ایجاد تشکیلات مختلف باعث شکل‌گیری این کویرهای نمکی و گچی شده است.
به طور کلی، منطقه مرکزی کویر لوت با مناظر منحصر به فرد خود که از توده‌های ماسه‌ای متنوع و کویرهای نمکی گرفته تا ترکیبات گچی، یک منطقه از لحاظ زیبایی طبیعی و تنوع مناظر به عنوان یک مقصد گردشگری و محیط مطالعاتی به شمار می‌رود.
لوت شمالی
“لوت شمالی” یا “لوت خراسان” منطقه‌ای گسترده در شمال کویر لوت است که به‌طور اصطلاحی با نام “لوت بیرجند” نیز شناخته میشود. این منطقه اغلب در محدوده استان خراسان جنوبی و نزدیکی بیرجند قرار دارد. ارتفاع این منطقه در شمال ترین نقاط به تا ارتفاع ۱۰۰۰ متر می‌رسد و به سمت جنوب پیشروی کرده و ارتفاع تا ۵۰۰ متر کاهش می‌یابد.
“لوت شمالی” یک منطقه ریگی و شنی است و ویژگی متمایزی از آن، بریدگی‌های نامنظمی است که به‌طور اخص در بخش جنوبی‌تر آن قرار دارند و به “رود شور بیرجند” منتهی می‌شوند. اما از جمله ویژگی‌هایی که بیشتر از همه جلب توجه می‌کند، وجود کوه‌ها و تپه‌های رسوبی و آتشفشانی است که سبب بروز زمین‌لرزه‌های مکرر در “لوت شمالی” میشود.
این تراکم کوهستانی و آتشفشانی در “لوت شمالی” منطقه را به یک مقصد برای علاقمندان به زمین‌شناسی و مطالعات زمین‌لرزه تبدیل کرده است. این منطقه به عنوان یک منطقه دارای ویژگی‌های جغرافیایی منحصر به فرد با کوهستان‌ها و تپه‌های زیبا، جلب توجه محققان و گردشگران علمی را دارد.
لوت جنوبی
منطقه جنوبی‌ترین کویر لوت، با نام “لوت زنگی محمد” شناخته میشود و به عنوان یکی از پربارترین مناطق این کویر در نظر گرفته میشود. این منطقه یکی از جاذبه های گردشگری کرمان و شمال سیستان و بلوچستان می باشد. منطقه لوت زنگی محمد به‌لحاظ پوشش گیاهی و آثار باستانی، از بخش‌های جذابی از کویر لوت به‌حساب می‌آید. این منطقه با تنوع زمین‌ریخت‌شناسی خود به سه بخش مجزا تقسیم میشود:
۱. دشت سر: این بخش در مرکز کویر واقع شده و جلب توجه محققان و علاقه‌مندان به مناظر طبیعی است. دشت سر از جنوب به رود شور بیرجند می‌رسد و از دیگر سو به مسیرهای ارتباطی شهداد به نهبندان، بالازرد و پوزه کال مرتبط میشود. این منطقه به علت وجود سنگ‌های بزرگ و کوچکی که به صورت هندسی در کنار یکدیگر قرار دارند، به نام “سنگ‌فرش بیابان” نیز شناخته میشود. علت شکل‌گیری این منطقه بیابانی بدون پوشش گیاهی، فرسایش باد، تغییرات دما و فرسایش توسط آب‌های جاری است.
۲. کلوت‌ها: کلوت‌ها به خندق‌های عمیق و هرم‌های ماسه‌ای بزرگ اطلاق میشود که نتیجه فرسایش خاک است. این پدیده‌های منحصر به فرد به وسیله رود شور و بادهای شدید کویر لوت شکل گرفته‌اند. این منطقه در نزدیکی شهداد قرار دارد و به طول ۱۴۵ کیلومتر و عرض ۸۰ کیلومتر در محوطه‌ای وسیع امتداد دارد.
۳. تپه‌های ماسه‌ای: در شرق کویر لوت مرکزی، تپه‌های ماسه‌ای گسترده‌ای وجود دارند. این تپه‌ها در منطقه‌ای به مساحت ۵۰ هزار هکتار واقع شده‌اند و برخی از تپه‌ها به ارتفاع ۵۰۰ متر نیز می‌رسند.
این مناطق با پوشش گیاهی کمتر و آثار باستانی متعدد، به عنوان بخش‌های منحصر به فرد و جذاب از دشت لوت شناخته می‌شوند و از جمله مقاصد گردشگری و تحقیقاتی در این منطقه محسوب می‌شوند.
دمای هوای کویر لوت
دمای هوای کویر لوت به عنوان یکی از ویژگی‌های مهم این منطقه، به صورت قطعی متغیر و بسیار شدید مشاهده میشود. در تابستان، دما معمولا به ۵۰ درجه هم افزایش می‌یابد و در طول شب نیز به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. از سوی دیگر، در زمستان دما به تا حدی کاهش می‌یابد که ممکن است به منفی ۳ درجه سانتی گراد نیز برسد. این نوسانات دمایی شدید به همراه خشکی هوا و بادهای شدید، به کویر لوت شهرت آب و هوای بسیار داغ و خشک را می‌بخشد که در تجربه زندگی در این منطقه تاثیر قابل توجهی دارد.
دمای هوای کویر لوت در شب
در شب‌های کویر لوت، دما معمولاً به شدت کاهش می‌یابد و بسیار سرد میشود. این تغییرات دما به دلیل خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی این منطقه ایجاد میشود. هنگامی که غروب خورشید در این کویر رخ می‌دهد، تابش حرارتی از زمین به سرعت به فضا ارسال میشود و بدون وجود ابرها یا ترکیبات دیگری که گرمای زمین را نگه دارند، دما به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، در شب، دما به طور عمده به مقادیر منفی نزدیک میشود و موجب ایجاد شرایط سرد و سخت در این منطقه میشود.
پوشش گیاهی کویر لوت
پوشش گیاهی لوت به دلیل شرایط اقلیمی خشک و داغی که در این منطقه حاکم است، بسیار محدود و ویژه‌ای است. این کویر با دماهای بسیار بالا در تابستان و کمبود باران، تبدیل به یک محیط بسیار سخت و محدود برای رشد و انتشار گیاهان شده است. این وضعیت منجر به شکل‌گیری یک پوشش گیاهی کمتر و تنوع پایین‌تر از کویرهای دیگر شده است.
در بخش‌های مرکزی کمبود آب و شرایط اقلیمی سخت باعث کاهش حیات گیاهی و جانوری شده است. اما در برخی از فصول سال که شرایط آب‌وهوایی بهبود می‌یابد، حیات موقت و محدودی در این منطقه مشاهده میشود. به‌طور مثال، در فصل بهار پس از بارش‌های محدود، گیاهان چمنی به رشد می‌پردازند و در مدت زمان کوتاهی زنده می‌مانند تا سپس خشک شوند.
بخش ریگ یلان در کویر لوت، انواع مختلفی از گیاهان ماسه‌پسند را داراست که در آنجا پوشش گیاهی متنوع‌تری وجود دارد. اسکنبیل، تاغ و نسی از میان این گونه‌های گیاهی هستند. تراکم پوشش گیاهی در این منطقه بیشتر است. همچنین، در کویر شهداد در فاصله ۲۰ کیلومتری از این منطقه، درختان و درختچه‌های گز به چشم می‌خورند.
بدون شک، یکی از منظره‌های بی‌نظیر در این کویر، نبکاها یا گلدان‌های ماسه‌ای هستند. این پدیده منحصربه‌فرد شامل تل‌های ماسه‌ای به‌شکل گلدان است که درختچه‌های گز را در خود جای داده‌اند. این تل‌ها تا ارتفاع ۱۰ متر نیز می‌رسند.
در مقایسه با دیگر مناطق، بلندترین نبکا در کویر لوت، با ارتفاع تنها سه متر، کمترین ارتفاع را دارد. این پدیده طبیعی زمانی رخ می‌دهد که سطح ماسه‌ای دارای رطوبت کافی باشد. همچنین، نمونه‌های بزرگ‌تر و با شکل‌های پیچیده‌تر از نبکاها با نام “ربدو” نیز وجود دارند که در کمتر نقاط دیگر جهان مشاهده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: راهنمای سفر به کویر مصر
حیوانات کویر لوت
پوشش جانوری کویر لوت به یک تنوع چشمگیر از گونه‌ها و موجوداتی که به تطبیق با شرایط سخت اقلیمی این منطقه پیش‌آمده‌اند، مشهور است. این منطقه با اختلاف دماها بین روز و شب و کمبود منابع آبی، محدودیت‌هایی جدی بر روی جانوران اعمال می‌کند. اما با وجود این شرایط دشوار، تعدادی از گونه‌های جانوری به تطبیق با محیط زیست لوت پیش‌آمده و تنوع منحصر به فردی را در این منطقه ایجاد کرده‌اند.
یکی از جانوران مهم، “گوزن آریانا” است که به‌طور اخص در مناطق جنوبی‌تر کویر لوت زندگی می‌کند و به دنبال منابع غذایی و آب می‌گردد. همچنین، حیواناتی چون چغندرخوار معمولی و دیک‌دوره یکی از جانوران پست قاره‌ای این منطقه را تشکیل می‌دهند.
از لحاظ پرنده‌شناسی، دشت لوت نیز به یک پناهگاه بسیار مهم برای مهاجرت پرندگان در فصول مختلف سال تبدیل شده است. پرندگانی همچون اقت، سفیدپیشان و قرقاول در این منطقه به عنوان پرندگان مهاجرتی و گونه‌های مهم شناخته می‌شوند.
همچنین، جانوران کوچکی مانند مارها، کنگره‌ها، عقارب و حشرات متنوعی در این کویر زندگی می‌کنند. این موجودات با تطبیق به شرایط خشک و بی‌آبی، نقش مهمی در زندگی اکوسیستم‌های این منطقه ایفا می‌کنند.
با این همه، پوشش جانوری کویر لوت به وضوح تاکید می‌کند که طبیعت می‌تواند با تنوع خاص خود به شرایط حتی سخت و خشک تطبیق یابد و موجوداتی را تولید کند که به همه این چالش‌ها پاسخ دهند.
آسمان کویر لوت در شب
آسمان شب در کویر لوت یک نمایشگر بازیافتنی از بی‌نهایت زیبایی و خلابی است. این منطقه، دور از نورهای شهری و تلویزیون‌های روشنایی، به عنوان یکی از بهترین مکان‌ها برای مشاهده آسمان شب و اجرام آسمانی مطلوبی شناخته میشود. وقتی شب فرا می‌رسد و آفتاب به آرامی در آغوش زمین می‌غرد، آسمان به‌طور تدریجی به طراوتی از آبی تاریک تبدیل میشود که پر از نجوم درخشان و تابش کامل اجرام آسمانی است.
در این سیاقت، آسمان شب کویر لوت به یک تخته نمایش خیره‌کننده از ستارگان، ماه، سیارات و حتی پدیده‌های آسمانی نظیر شهاب‌سنگ‌ها تبدیل میشود. تماشای میلیون‌ها ستاره که در آسمان به ابراق خود می‌پردازند، احساسی از تواضع و کوچکی انسان در مقابل بی‌کرانی جهان آفرین را بر می‌انگیزد. این تجربه ممکن است حس‌های عمیقی از شگفتی و تعجب به وجود آورده و در افق تفکرات فلسفی و علمی نیز تاثیرگذار باشد.
دریاچه کویر لوت
دریاچه‌های کویر لوت، به عنوان جواهرهای طبیعی و برخوردهای مذهبی، در قلب این کویر خشک و داغ ظاهر شده‌اند. این دریاچه‌ها، در میان دشت‌ها، تپه‌ها و توده‌های ماسه‌ای که این منطقه را تشکیل می‌دهند، به عنوان نقاطی از تنوع و زیبایی طبیعی وجود دارند.
دریاچه‌ها معمولاً از نوع‌های شور یا نمکی هستند، اما در برخی از موارد می‌توان دریاچه‌های آب شیرین را نیز در این منطقه پیدا کرد. این دریاچه‌ها از نتایج بارش‌های بارانی نادر و همچنین تغذیه از منابع آب زیرزمینی شکل گرفته‌اند.
یکی از معروف‌ترین دریاچه‌های کویر لوت، “دریاچه هامون” یا “هامون لوت” است که در جنوب شرقی کویر قرار دارد. این دریاچه که از توده‌های آب شیرین و شور تشکیل شده است، در میان مناظر زیبا و پوشیده از گیاهان طبیعی، به یک نقطه جذاب برای گردشگران تبدیل شده است.
همچنین، “دریاچه زهک” نیز یکی دیگر از دریاچه‌های مهم این کویر می‌باشد که در جنوب استان سیستان و بلوچستان قرار دارد و محل زیست و تغذیه بسیاری از پرندگان مهاجر است.
در کل، این دریاچه‌ها با تنوع زیستی و زیبایی طبیعی خود، به عنوان یک منبع ثروت طبیعی و جاذبه‌های گردشگری مورد توجه قرار گرفته‌اند که زمینه‌ساز تجربه‌های منحصر به فرد و مطالعات علمی در این منطقه می‌شوند.
اسرار کویر لوت
دشت لوت که به عنوان یکی از خشک‌ترین و داغ‌ترین نقاط زمین شناخته میشود، در برخی مناطق آن، شرایط چنان سخت است که حتی باکتری‌ها نیز توانایی بقا ندارند. با این حال، منطقه زنگی احمد این فرضیه را به چالش می‌کشد. در این منطقه، بقایای یک برج مخروبه به چشم می‌خورد که اهالی محلی داستان‌های عجیب و اسرارآمیزی درباره آن نقل می‌کنند. در اطراف این خرابه، نشانه‌هایی از ظروف سفالی و شیشه‌های شکسته نیز دیده شده است،
با این حال، دشت لوت تنها به گرمای آن شهرت ندارد و مملو از اسرار و پدیده‌های شگفت‌انگیز است. از جمله این اسرار، کشف شهر تاریخی “خبیص” در حاشیه غربی بیابان لوت است. طی یکی از اکتشافات باستان‌شناسی، برخورد ناگهانی با یک کوزه قدیمی نشان داد که این منطقه قدمتی بیش از سه هزار سال دارد، برخلاف تصوری که از خالی بودن بیابان وجود داشت. این کشف اثبات کرد که دشت لوت نه تنها خالی از سکونت نبوده، بلکه دارای سابقه طولانی زندگی و تمدن است.
اما شاید شگفت‌آورترین بخش این منطقه، وجود رودخانه‌ای در دل کویر باشد. در حالی که کویر و بیابان معمولاً با خشکی و بی‌آبی شناخته می‌شوند، کویر لوت خلاف این تصور را نشان می‌دهد. رودهای فصلی مانند رود کال‌شور، که در فصل‌های خاصی از سال جریان پیدا می‌کند، به سحر و شگفتی این منطقه می‌افزایند و نشان می‌دهند که کویر لوت هنوز هم رازهای فراوانی برای کشف شدن دارد.
جاذبه های دیدنی کویر لوت
قلعه شفیع آباد
قلعه شفیع‌آباد، یکی از نگین‌های تاریخی و فرهنگی در حاشیه کویر لوت است که روزگاری به‌عنوان کاروان‌سرا مورد استفاده قرار می‌گرفته. این بنا با تزیینات آجری زیبا و منحصربه‌فردش، نمایانگر هنر و معماری اصیل ایرانی است. دیوارهای خشتی و قدیمی قلعه، خود گواهی بر قدمت و تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه دارند. این کاروان‌سرا نه تنها محلی برای استراحت و تجدید قوا برای کاروان‌ها بوده، بلکه به‌عنوان مکانی برای تبادل فرهنگ و تجارت نیز نقش مهمی ایفا کرده است.
آب‌انبار شهداد
آب‌انبار شهداد، که به نام حاج محمد تقی هم شناخته میشود، یکی از جاذبه‌های بی‌نظیر این شهر تاریخی به حساب می‌آید. این آب‌انبار با طراحی هوشمندانه‌اش، به‌عنوان محلی برای ذخیره آب و مواد فاسدشدنی در شرایط خشک و گرم کویر ساخته شده و نقش حیاتی در تأمین آب مورد نیاز مردم داشته است. فضای داخلی آب‌انبار با قوس‌های زیبا و ساختارهای سنت ی‌اش، حس خاصی از آرامش و تاریخی بودن را منتقل می‌کند.
عکس های کویر لوت
امیدواریم این مقاله از مجله گردشگری برای شما مفید واقع شده باشد.
سوالات متداول
کویر لوت در کدام استان است؟
این کویر به سه استان تقسیم میشود؛ ۷۰ درصد آن در کرمان، ۳۰ درصد هم بین استان‌های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تقسیم شده.
چه حیواناتی در کویر لوت زندگی می کنند؟
مارها، کنگره‌ها، عقارب و حشرات متنوع – گوزن آریانا – چغندرخوار معمولی و دیک‌دوره – پرندگانی همچون اقت، سفیدپیشان و قرقاول
آیا کویر لوت دریا بوده؟
به گفته زمین شناسان این کویر در گذشته دریایی به نام تیس بوده است که به مرور زمان تبخیر و خشک شده است.
دمای کویر لوت در زمستان چقدر است؟
در طول روز حدود ۱۵ درجه سانتی گراد و شب ها ممکن است تا منفی ۳ درجه هم کاهش یابد.
من قصد داشتم به تور کویر لوت برم اما هیچ دانشی از آن نداشتم، مرسی واقعا اطلاعات خوبی بود.
خوشحالیم که براتون مفید واقع شده است