حمام وکیل یکی از جذابترین جاهای دیدنی شیراز هستش که تاریخش به دوران زندیه برمیگرده و توی فهرست آثار ملی ایران ثبت شده. این حمام با کارهای آهکبری و نگارگری فوقالعادهاش، واقعا دل هر بینندهای رو میبره. حالا دیگه اینجا تبدیل به موزه مردمشناسی شده و وقتی واردش بشی، میتونی از آداب و رسوم، پوشش و فرهنگ مردم قدیم شیراز بیشتر بدونی. تو گذشته، حمام وکیل فقط یه جا برای شستوشو نبود. اینجا به عنوان محل دورهمی و برگزاری مراسمهای مختلف هم استفاده میشد و این قضیه به کمک مجسمههای جالب و زیبا بهخوبی به تصویر کشیده شده. میتونی مجسمههای مختلفی رو با لباسهای سنتی ببینی و همچنین از شنیدن آهنگهای محلی دلنشین لذت ببری. حالا بیاید با این جاذبه تاریخی بیشتر آشنا بشیم.
حمام وکیل شیراز کجاست؟
این حمام توی خیابون طالقانی شیراز قرار گرفته، درست پشت مسجد و بازار وکیل. حالا جالب اینه که اصلاً هم سخت نیست پیداش کنی، چون اگه تو شیراز از هرکسی بپرسی “بازار وکیل کجاست؟” نه تنها مسیر رو بهت میگن، بلکه ممکنه دستت رو بگیرن ببرنت همونجا! در واقع وقتی رسیدی به بازار وکیل، مطمئن باش این حمام معروف هم اون دور و براست.
لوکیشن حمام وکیل شیراز روی نقشه
مسیر دسترسی به حمام وکیل در شیراز
حمام وکیل تو خیابون طالقانی شیراز قرار گرفته و اگه پیاده از سمت میدان شهدا بری، خیلی راحت میتونی بهش برسی. اگه با اتوبوس اومدی، فقط کافیه بری سمت میدان شهدا و از اونجا راه بیفتی. حتی ایستگاه اتوبوس چهارراه مشیر هم خیلی بهش نزدیکه، از اونجا هم میتونی سریع یه تاکسی بگیری و تو ۳ دقیقه برسی به مقصد. حالا اگه اهل مترو سواری هستی، یه گزینه عالی داری! میتونی تو ایستگاه زندیه پیاده شی و بعدش یا پیاده ۱۰ دقیقهای بری سمت حمام وکیل یا با تاکسی خودتو راحتتر برسونی.
تاریخچه حمام وکیل
کریمخان زند که بین سالهای ۱۱۷۲ تا ۱۱۹۳ قمری تو شیراز حکومت میکرد، کلی بنای تاریخی تو این شهر ساخت که خیلیهاشون هنوزم سرپان و میتونی بری از نزدیک ببینیشون. از مسجد و بازار گرفته تا حمام وکیل که جزو خوشگلترین بناهاییه که کریمخان دستور ساختشو داده. حالا این حمام که پر از نقش و نگارای جذابه، واقعاً تکه و یکی از اون جاهای دیدنی شیرازه که نباید از دستش بدی. ساخت حمام هم برمیگرده به سال ۱۱۸۷ که کریمخان تصمیم گرفت این شاهکارو بسازه.
این حمام تا آخرای دوره پهلوی دوم هم فعال بود، بخشی ازش حمام نمره شد و یه قسمت دیگهشو هم تبدیل کردن به زورخونه. البته سال ۱۳۵۱ روی سقفش ترکهایی افتاد که اداره باستانشناسی اون موقع وارد عمل شد و مرمتش کردن. بعد از انقلاب، یه مدت این حمام به رستوران و سفرهخونه تبدیل شد که این کار باعث شد کلی آسیب به ساختمونش بخوره. آخرش مسئولان تصمیم گرفتن که تبدیلش کنن به موزه. وقتی میری داخل این موزه، مجسمههایی رو میبینی که لباسای دوران زندیه رو پوشیدن و سبک زندگی اون زمانو به نمایش میذارن. حمام وکیل حدود ۱۱ هزار مترمربع زیربنا داره و به خاطر بزرگی، نوع ساخت و تزئینات خاصش، یکی از مهمترین حمامهای زمان خودش بوده. حالا هم این بنای تاریخی با شماره ۹۱۷ تو لیست آثار ملی ثبت شده و از اون جاهاییه که حتماً باید بری ببینیش!
مشخصات حمام تاریخی وکیل
حمام وکیل یه جای قدیمی و با صفاست که ۱۳۵۰ متر مساحت داره. یکی از بخشهای جذابش گرمخونهست که از طریق یه راهرو به بخش بینه وصل میشده. این قسمت به شکل چهارگوش ساخته شده و سقف آجری قشنگش به سبک طاق و گنبد روی چهار تا ستون سنگی بزرگ سوار شده. این ستونها هم حسابی ظریفکاری دارن، روشون یه سری خطوط مارپیچ با دقت حکاکی شده و پایههای کوتاه و گردی دارن که حالوهوای قدیمی و اصالتش رو نشون میده. زیر گنبد یه سکوی سنگی بزرگ هست که قدیما برای کارای مثل حجامت و شستشو ازش استفاده میکردن. در رأس این گنبدها هم نورگیرهای شیشهای به اسم گلجام قرار داده بودن که نور و هوای تازه رو به داخل رختکن میرسونده.
وسط محوطه بینه یه حوض سنگی هشتضلعی با فواره قرار گرفته بود و اطرافش سکوهای سنگی وسیعی داشتن که مردم بعد از حموم مینشستن، چای میخوردن و قلیون میکشیدن. یه جورایی اینجا مثل یه پاتوق بود که مردم با هم جمع میشدن و گپ میزدن. سقف بینه حمام هم پر از نگارههای داستانی و حماسیه، که از داستانهای ملی، مذهبی و فرهنگی مردم اینجا الهام گرفته شده. چون حمام وکیل کنار بازار وکیل قرار داره، مثل بقیه حمامهای اون زمان فقط یه جای استحمام نبوده، بلکه مردم میاومدن اینجا تا حرفای مهمی بزنن، افکارشون رو با هم به اشتراک بذارن و حتی کارای اقتصادی رو پیش ببرن. خلاصه، یه جور رسانه اون زمان بوده!
از لحاظ گرمادهی هم سیستم جالبی داشتن. انبار سوخت، تون آتشدان و کلی دودکش برای گرما وجود داشته و سوختشون بیشتر هیزم، خار و برگ خشک و حتی فضولات حیوانی بوده! زیر کف حمام هم کانالهایی داشتن که آب داغ از توش رد میشده تا حموم گرم بمونه. کف حمام با چندین رج آجر و ساروج محکم شده بود که آب رو نگه داره و فشارش رو تحمل کنه. آب این حموم از یه چاه توی ضلع غربی میاومد و زیر خزانه اصلی حمام هم تون قرار گرفته بود. زیر کف حموم گرمابههایی بودن که دودکشها بهشون منتهی میشدن و همین باعث میشده همهجا گرم و نرم باشه. ستونهای حمام وکیل هم از سنگ گندمگ (یه جور سنگ سخت گوگردی) ساخته شدن که واقعاً مقاوم و با اصالتن.
معماری حمام وکیل
تمام فضای این حمام تاریخی، با یه سری نقوش و تزیینات خاص و چشمنواز پر شده. این نقوش که بهشون میگن “آهکبری”، از دوره صفویه مرسوم شده بود، ولی توی حمام وکیل به خاطر تنوع و ظرافت طرحهایی که دارن، یه شاهکار تمامعیاره. رنگهایی مثل آبی و صورتی توی این طرحها استفاده شده که فضای آرامشبخشی به کل حمام داده. این نقشها کار دو تا هنرمند معروف به اسم آقا صادق و میرزا لطفعلی شیرازی هستن و دقت و ظرافت توی کارشون کاملاً معلومه. تازه، این نقاشیها فقط برای زیبا کردن سقف و دیوارها نیستن؛ یه داستانی پشتشونه! مثلاً داستانهای مذهبی و اساطیری رو اینجا میتونی پیدا کنی. از معراج حضرت محمد (ص) گرفته تا داستان یوسف و زلیخا و حکایات شاهنامه و نظامی. همه اینها توی نقاشیهای بینه (همون رختکن) این حمام به تصویر کشیده شده.
بینه حمام، که همون قسمت بزرگ و اصلیشه، با یه سری گنبد آجری و هشت تا ستون سنگی عظیم بنا شده. این گنبدها و طاقها هم خودشون کلی تزیینات دارن. از مقرنس و کاربندی گرفته تا نقوش گیاهی و هندسی که همه جا دیده میشن. وقتی سقف بینه رو نگاه میکنی، طرحهای گل و گلدونای دوره زندیه رو میبینی که با نقوش اسلیمی پیچ و تاب خوردهان. توی این نقوش هم از شیر و عقاب گرفته تا آهو و طاووس و حتی گنجشک و قرقاول کشیده شده! خیلی از این نقوش الهامگرفته از دوره هخامنشی و ساسانی هستن. بخش جذاب دیگه این نقاشیها، استفاده از تصاویر زنانه است که توی اون دوره خودش یه سبک خاص به حساب میاومد. جالبه که این نقاشیها بیشتر به زندگی واقعی مردم اون دوران نزدیکه و نشوندهنده حال و هوای جامعه اون زمانه. این تنوع نقوش و داستانهای تصویریش، حمام وکیل رو به یکی از جذابترین آثار دوره زندیه و قاجار تبدیل کرده.
بخش های مختلف حمام وکیل
حمومهای قدیمی فقط واسه شستوشو و تمیز شدن نبودن! اینجاها پر از ماجرا بودن و یه جورایی مرکز اتفاقات مختلف تو محله به حساب میاومدن. تو ساختمونای این حمومها، بخشهای مختلفی بود که هر کدوم واسه یه کاری استفاده میشد. مثلا تو گذشته، کلی مراسم مهم تو حمومها برگزار میشده، مثل جشن زایمان، حنابندون، حتی مراسم آشنایی و خواستگاری! یه جورایی حمومها واسه مردم قدیم، جایی بودن که هم گرد هم جمع میشدن و هم کلی از مراسمها و شادیهاشون رو اونجا جشن میگرفتن.
ورودی
این حمام وکیل، مثل بقیه حمامهای سنتی ایرانی، ورودی کوچیکی داره که باید با یک شیب ملایم ازش رد بشی. وقتی وارد میشی، میری به سمت هشتی یا همون رختکن، که یه کمی پایینتر از سطح زمین قرار داره و زاویهدار هم هست. این طراحی خاص به خاطر اینه که سرما نتونه به راحتی وارد حمام بشه و گرما هم از اون بیرون نره.
رختکن
سربینه یا رختکن بیشترین فضا رو به خودش اختصاص داده. طراحیش به شکل یک هشت ضلعی منظم هست و خیلی جالب که هشت تا ستون سنگی یکپارچه داره که سقف بزرگ و گنبدی بالاش رو نگه میداره. وقتی وارد میشید، با آهک بریها و نقوش فوقالعاده زیبایی مواجه میشید که واقعاً نشوندهندهی هنر معماران زمان زندیهان. توی وسط این رختکن، یه حوض بزرگ و هشت ضلعی هست که جلوهی خاصی به این قسمت حمام میده. همچنین، در چهار گوشهی سربینه، حوضچههای پلکانی وجود داره که کمی پایینتر از سطح زمین قرار دارن و آدمها بعد از استحمام میتونستن پاهاشون رو توش بذارند.
میان در
بعد از سربینه، یه جایی به نام “میاندر” قرار داره که خودش از دو قسمت ساخته شده؛ یه فضای هشتیمانند داره که سقف و دیوارهاش با تاق رسمیبندی و تزئینات آهکبری زیبا تزئین شده. طراحی میاندر طوری بوده که نهتنها جلوی تبادل حرارت بین بینه و گرمخونه رو میگرفته، بلکه دید مستقیم بین این دو فضا هم از بین میبرده. این طراحی باعث میشه که وقتی افراد از گرمخانه میخوان برن به فضای باز رختکن، بتونن به آرامی این کار رو انجام بدن و تعادل گرمایی بدنشون به هم نریزه و از سرماخوردگی در امان بمونن.
گرم خانه
گرمخونه حمام هم خودش یه فضای مربعی شکل، کوچیکتر از بینه، با چهار ستون سنگی وسطشه. روی این ستونها هم یه تاق رسمیبندی شده که بخش میانی گرمخونه رو شکل میده. دوتا فضای غرفهمانند عمیق هم در دو طرف مقابل وجود دارن که یه محور مشخص برای گرمخونه ایجاد کردن. هرکدوم از این غرفهها تاق رسمیبندی و یه حوض کوچیک وسطشون دارن.
خزینه
در بخش شمالی گرمخونه سه تا خزینه دیده میشه؛ خزینه میانی مخصوص آب گرمه، دوتای دیگه هم با آب سرد و ولرم پر میشدن. پشت این خزینهها، گلخن و انبار سوخت حموم قرار داره.
شاه نشین
در دو طرف این خزینهها هم دو شاهنشین مستطیلی شکل هست که احتمالا مخصوص آدمای مهم و اعیانی بوده. در دو طرف شرق و غرب گرمخونه هم دوتا شاهنشین با حوضچههای فوارهدار و دیوارهای سنگی وجود داره که مخصوص استحمام اعیان بوده و حتی یه حوض مرمری فوارهدار هم برای میهمانان عالیرتبه ساخته بودن. در بخش جنوبی گرمخونه، دوتا فضای حاکمنشین با کلی امکانات مثل ازارهها و نههای آب گرم و سرد وجود داشتن که هرکدوم با شش ردیف پلکان سنگی به صحن گرمخونه وصل میشدن.
موزه حمام وکیل
تغییراتی که توی این حمام انجام شده، خیلی طراحی اولیهاش رو تحت تاثیر قرار داده. توی سال ۱۳۵۱ مرمتهایی روی این ساختمان انجام شد، اما بعدش به خاطر رفت و آمد زیاد مردم، بعضی از قسمتهای حمام کمکم خراب شدند و دیگه مثل قبل نشدند. حالا بعد از این همه پیچ و خم، بالاخره مسئولین تصمیم گرفتن که این حمام رو به موزه تبدیل کنن. توی این موزه، ۳۰ تا مجسمه مومی با حالتهای مختلف وجود داره که هر کدومشون یه داستان قدیمی رو روایت میکنن. ولی چون این مجسمهها خودشون حس و حال ندارن، راهنمای موزه زحمت میکشه و داستانها رو برای بازدیدکنندهها تعریف میکنه.
ساعت بازدید حمام وکیل
حمام وکیل تو طول روز ۱۲ ساعت در دسترس مردمه. حالا اگه نیمه اول سال باشه، یعنی تو بهار و تابستون، از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۸:۳۰ شب میتونی بری و بازدید کنی. اما تو نیمه دوم سال، یعنی تو پاییز و زمستون، یه کوچولو زودتر درها بسته میشه، از ساعت ۷:۳۰ صبح تا ۷:۳۰ شب فرصت داری تا از این حمام تاریخی دیدن کنی. فقط یادت باشه که روزهای خاص مذهبی مثل تاسوعا، عاشورا، رحلت پیامبر و امام خمینی و شهادت امام علی (ع) و امام جعفر صادق، اینجا تعطیله و نمیتونی بری بازدید.
قیمت بلیط حمام وکیل
هزینه بلیط حمام وکیل توی سال 1403 برای ایرانیها 30 هزار تومنه و برای توریستهای خارجی 250 هزار تومن. حالا اگه وقت بذاری و بخوای با دقت همه چیز رو ببینی و از هر گوشه و کنار این حمام قدیمی عکس بگیری، معمولاً بین 1 تا 2 ساعت زمان کافیه. پس آماده باش که یه گشت و گذار باحال توی یکی از قدیمیترین جاهای شیراز داشته باشی!
جاهای دیدنی اطراف حمام وکیل
بازار وکیل
بازار وکیل شیراز یکی از مشهورترین بازارهای سنتی توی ایران به حساب میاد که فقط 200 کیلومتر با این حموم فاصله داره. این بازار که تو سال ۱۳۵۱ هجری شمسی تو فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، یه یادگاری باارزش از کریمخان زند هست. خود بازار وکیل جزئی از مجموعه وکیل محسوب میشه که شامل بازار، مسجد، حمام و آبانبار میشه. تو این بازار، نهتنها میتونید خریدی متفاوت و جذاب داشته باشید، بلکه فرصتی هم هست که بتونید در یه جاذبه تاریخی گشت و گذار کنید و با مردم بومی شیراز معاشرت کنید. میتونید پارچههای رنگی، فرش و گلیمهای خوشگل، کلوچههای خوشمزه، مسقطیهای سنتی شیرازی، حلوای خوش عطر و بوی مسقطی، صنایع دستی مثل خاتمکاری و منبت، عرقیجات خوشمزه و گیاهان کوهی، انواع چرم، زیورآلات سنتی و کلی ادویهجات رو پیدا کنید.
موزه پارس
موزه پارس یه بنای تاریخی از دوره زندیه است که نزدیک 200 متر با حموم وکیل فاصله داره و توش آرامگاه کریم خان زند هم هست. این عمارت بهدست خود کریم خان زند ساخته شده تا از مهمانان سلطنتی و نمایندگان کشورهای خارجی پذیرایی کنه. بعد از اینکه ساختش تموم شد، به عنوان یک تفرجگاه برای شاهان و شاهزادگان هم استفاده میشد. از سال ۱۳۵۱ هجری شمسی، این عمارت به موزه تبدیل شد و حالا با معماری زیبا و طراحیهای جذابش، حس و حال یه قصر باشکوه رو به بازدیدکنندهها میده. سقف موزه هم با مقرنسکاریهای فوقالعادهای تزئین شده که واقعا چشمنوازه. تو این موزه، آثار تاریخی متنوعی رو میتونید ببینید، از اشیای دوران هخامنشیان و ساسانیان تا قبل از اسلام، تا نقاشیهای معروف آقا صادق.
بقیه جاذبه های تاریخی و گردشگری نزدیک حمام وکیل شیراز توی جدول زیر اومده. برای اطلاعات بیشتر درباره هر کدوم از این جاهای دیدنی میتونید روشون کلیک کنید تا باهاشون آشنا بشید.
| نام مکان | فاصله حدودی از حمام وکیل |
|---|---|
| مسجد وکیل | 58.9 m |
| سرای مشیر | 214.7 m |
| بازار مسگرهای | 271.1 m |
| بازار حاجی | 299.3 m |
| آب انبار وکیل (موزه آب) | 309.3 m |
| ارگ کریم خان زند | 323.7 m |
| آرامگاه محمد ابن خفیف شیرازی | 336.5 m |
| عمارت دیوانخانه قوام ملکی | 378.1 m |
| مدرسه خان شیراز | 416.2 m |
| مسجد نو شیراز | 520.7 m |
| بقعه سید میر محمد شیراز | 568.4 m |
| حرم شاهچراغ | 590.4 m |
| موزه موسیقی شیراز (خانه منطقی نژاد) | 600.8 m |
| خانه صالحی شیراز | 623.6 m |
| آرامگاه بی بی دختران شیراز | 635.5 m |
| خانه صابر (موزه لباسهای سنتی و آیینی) | 697.1 m |
| مسجد جامع عتیق شیراز | 734 m |
| مسجد نصیر الملک | 763.8 m |
| مسجد مشیر | 807.4 m |
| خانه سعادت (موزه خاتم) | 898.8 m |
| مرکز تجاری مهدی | 904.8 m |
| تجربههای گردشگری دارکوب | 911.8 m |
| مجتمع تجاری انوری | 911.8 m |
| عمارت شاپوری شیراز | 979.1 m |
| خانه زینت الملوک شیراز | 1 KM |
| نارنجستان قوام | 1 KM |
| باغ گلها شیراز | 15 KM |
سوالات متداول
حمام وکیل مربوط به چه دوره ای است؟
زندیه
حمام وکیل در کجا قرار دارد؟
خیابان طالقانی شیراز
سازنده حمام وکیل کیست؟
کریم خان زند