معماری ایرانی-اسلامی، گنجینهای از هنر و ظرافت است که در بناهای تاریخی ایران به زیبایی خودنمایی میکند. این امر، شهرت مکانهای مذهبی ایران را دوچندان کرده و آنها را به مقصدی جذاب برای گردشگران تبدیل نموده است. تکیه معاونالملک، یکی از شاهکارهای دوره قاجار و از جاذبههای دیدنی کرمانشاه، نمونهای مثالزدنی از این هنر و معماری است.
تکیه معاون الملک کجاست؟
تکیه معاونالملک، نگینهای از هنر و فرهنگ ایرانی در قلب شهر کرمانشاه، با معماری خیرهکننده و تزیینات چشمنواز، یادگاری از دوران قاجار است. این بنای تاریخی در خیابان حداد عادل (آبشوران قدیم) واقع شده و با قدمتی حدود ۱۲۰ سال، تلفیقی از معماری ایرانی-اسلامی و غربی را به نمایش میگذارد. تکیه معاونالملک در سال ۱۳۵۴ به فهرست آثار ملی ایران پیوسته و به عنوان یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری کرمانشاه شناخته میشود. دسترسی به این بنای باشکوه از طریق میدان آزادی، خیابانهای نواب صفوی و مدرس و همچنین میدانهای مشهور شهناز و وزیری امکانپذیر است.
تاریخچه پشت تکیه معاون الملک
تکیه معاونالملک، نگین معماری قاجار در کرمانشاه، داستانی پرفراز و نشیب از ویرانی و احیا را به خود دیده است. این بنای تاریخی که در سال ۱۲۸۱ شمسی به همت “حسین خان معینالرعایا” برای برگزاری مراسم تعزیه و سوگواری امام حسین (ع) احداث شد، در سال ۱۲۸۸ توسط مشروطهخواهان به توپ بسته و ویران شد.
ویرانی تکیه و ترور “حسین خان معینالرعایا” روند بازسازی را به تعویق انداخت تا اینکه در سال ۱۳۲۰ شمسی، “میرزا حسن خان معاونالملک” فرزند حسین خان، با خریداری حسینیه از برادرانش، کار مرمت آن را آغاز کرد.
معاونالملک در سال ۱۳۲۶ شمسی با خریداری ساختمان مجاور، بخشهای زینبیه و عباسیه را نیز به بنا اضافه کرد و در همان سال تکیه را وقف امور مذهبی نمود. او همچنین ۲۰ نسخه از وقفنامه را برای علمای نجف، قم و کرمانشاه و خاندان معینی ارسال کرد.
با مرگ معاونالملک در سال ۱۳۲۷، روند ویرانی تکیه به دلیل تغییر حکومت قاجار به پهلوی و مشکلات اقتصادی شتاب گرفت. در این راستا، “سید محمد ميبدی” و “آقا شیخ محمدهادی جلیلی” پیشنهاد دادند که برای نجات بنا، بخش عباسیه به مدرسه علوم اسلامی تبدیل شود و از عواید آن برای تعمیر تکیه استفاده شود. این پیشنهاد عملی شد و عباسیه به مدت ۳۰ سال کاربری آموزشی داشت.
در سال ۱۳۵۲ شمسی، تکیه معاونالملک به اداره فرهنگ و هنر واگذار و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. از آن زمان تاکنون، تلاشهای مرمتی متعددی برای حفظ و احیای این بنای ارزشمند تاریخی صورت گرفته است.
معماری تکیه معاون الملک
این تکیه در ۶ متر زیر سطح زمین قرار گرفته و برای ورود به آن باید از درب اصلی در خیابان حداد عادل عبور کرد و ۱۷ پله را پایین رفت. مجموعه تکیه معاونالملک از سه بخش حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است.
در گذشته، این تکیه دارای سه درب ورودی بود: درب اصلی به خیابان حداد عادل، درب شمالی به کوچه معاونالملک و درب جنوبی به کوچه ایلخانی. کاربرد این دربهای متعدد، برگزاری بهتر مراسم مذهبی، ورود دستهها و هیئتهای عزاداری و جلوگیری از تداخل آنها با یکدیگر بود. اما در حال حاضر، فقط از درب اصلی برای ورود و خروج استفاده میشود.
شهرت تکیه معاونالملک بیشتر به خاطر کاشیکاریهای بینظیر آن است که به گفته صاحبنظران، کمنظیر و در مواردی بینظیر هستند. این کاشیهای زیبا، جلوهای بیمانند از پیوند معماری و کاشیکاری را به نمایش میگذارند.
غنای تصویری، تنوع رنگ و نوع ساخت و ابعاد کاشیها، تکیه معاونالملک را به یکی از نفیسترین و تماشاییترین بناهای به یادگار مانده از دوران قاجار تبدیل کرده است.
برخی معتقدند که در ساخت این کاشیها از رنگهای صددرصد طبیعی استفاده شده است و تکتک آنها بیانگر ارزش هنری تکیه معاونالملک هستند.
اما معماری زیبا و قابل تحسین این بنا نیز نباید نادیده گرفته شود. این بنا قطعههای گمشده هویت ایرانی را در غالب تصاویر و نگارههایی به هم گره میزند و سپس به نسلهای حال و آینده میشناساند.
بانی این مکان، مرحوم «حسن خان معینی» بود که با هزینه شخصی خود، هنرمندان سرآمد و بنامی مانند استاد محمد بنا، حاج حسن کاشیپز تهرانی، سید ابوالقاسم مانی، حسن تهرانی و حسین خطاط را گرد هم آورد تا به این شیوه هنر ایرانی اسلامی را ماندگار کنند.
از نظر موضوعی، بیشترین حجم این نگارهها را واقعه عاشورا و حوادث مربوط به آن، روایتهای مذهبی، قصص قرآنی و داستانهای ملی و حماسی ایرانی تشکیل داده است.
کاشیهای تکیه به دو گروه کاشیهای برجسته و کاشیهای هفت رنگ تقسیم میشوند.
علاوه بر کاشیهای نصب شده بر دیوارها، کاشیهایی نیز داخل انبارهای تکیه نگهداری میشود که اشعار محتشم کاشانی با خط سفید بر زمینه آبی روی آنها نگاشته شده و مکمل کاشیهای حسینیه است. اما اکنون جای خالی این کاشیها در حسینیه به چشم میخورد.
بخش های مختلف تکیه معاون الملک
تکیه معاون الملک، که در ادامه پس از صحن ورودی واقع شده است، از سه بخش حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده است. اکنون به توضیحاتی درباره کاربردها و نقوش موجود بر کاشیهای هر یک از این بخشها میپردازیم.
صحن ورودی
پس از فرود از پلههای مجموعه، شما به فضای ورودی خواهید رسید. در سمت راست پلهها، سقاخانهای پنجضلعی قرار دارد که با کاشیهای زیبا تزیین شده است. این کاشیها به زیبایی داستان آب طلبیدن حضرت سکینه (س) از حضرت عباس (ع) را به تصویر کشیدهاند.
پس از سقاخانه، زیردالانی وجود دارد که در گذشته مسیر ورودی از کوچه ایلخانی به سایر کوچهها بوده است و اکنون به عنوان محلی برای پخت و توزیع نذورات استفاده میشود. در کنار زیردالان، حمام حسن خان قرار دارد.
دو مغازه که اکنون کاربری خود را از دست دادهاند، در انتهای این ضلع قرار گرفتهاند. طبق توافق بین خانواده معاون الملک و میراث فرهنگی، طبقه فوقانی این مغازهها به منظور برگزاری کلاسهای قرائت قرآن و مراسم سوگواری ائمه اطهار و اعیاد مذهبی به اختیار خانواده معاون الملک میباشد.
حسینیه
برای دسترسی به بخش حسینیه، باید از دالانی کوتاه عبور کنید. دو طاق قرار دارد و سقف آن با کاشی تزیین شده است. حیاط کوچک حسینیه با دیوارهای بلند احاطه شده که برای بازدیدکنندگان به عنوان یک مکان امن تلقی میشود. دیوارهای حسینیه آراسته به کاشیکاری زیبا و منحصر به فرد هستند. این بخش محل عزاداری آقایان است.
زینبیه
بخش زینبیه فضای گنبدداری از تکیه معاون الملک است. در گذشته، بانوان از دری که به کوچه معاون الملک میافتاد، وارد زینبیه میشدند. اکنون این مسیر مسدود شده است. بخش زینبیه بیشترین تعداد تابلوهای مربوط به وقایع عاشورا را داراست. این تابلوها شامل صحنههای مختلفی از عاشورا هستند که بر کاشیها نقش بستهاند.
عباسیه
حیاط بزرگ و زیبای عباسیه ستونهای قطور با ترکیبی از آجر و کاشی لاجوردی دارد. بیشترین تابلوهای مربوط به وقایع عاشورا در بخش عباسیه قرار دارند. در ضلع شمالی بنا، کاشیهایی با تصاویر پادشاهان رسم شدهاند.
تمامی این بخشها از هنر کاشیکاری زیبا و منحصر به فردی برخوردارند که داستانها و روایتهای مختلفی از تاریخ و ادبیات ایران را به تصویر کشیدهاند.
نکات بازدید از تکیه معاون الملک
تکیه معاونالملک، بنایی تاریخی و مذهبی در شهرتان است که برای بازدید عموم آزاد میباشد. اما برای ورود به این مکان زیبا، باید به چند نکته توجه کنید:
- موقعیت: تکیه معاونالملک در گودی قرار دارد، بنابراین برای ورود به آن باید چند پله را طی کنید. اگر مشکل حرکتی دارید، قبل از رفتن به این موضوع توجه داشته باشید.
- عکاسی: فضای تکیه معاونالملک با معماری خاص و کاشیکاریهای ظریف، محلی ایدهآل برای عکاسی است. از ثبت خاطرات خود در این مکان زیبا غافل نشوید.
- پوشش: هنگام بازدید از تکیه معاونالملک، مانند سایر اماکن مذهبی، باید پوشش مناسب داشته باشید. از پوشیدن لباسهای تنگ، کوتاه یا بدون آستین خودداری کنید.
- حفاظت از بنا: تکیه معاونالملک یک اثر تاریخی ارزشمند است. لطفا در هنگام بازدید از آن، از آسیبرساندن به دیوارها، کاشیها و سایر اجزای بنا خودداری کنید.
- پارکینگ: برای بازدیدکنندگانی که با خودروی شخصی مراجعه میکنند، در اطراف تکیه معاونالملک پارکینگ عمومی وجود دارد.
امیدواریم با رعایت این نکات، از بازدید خود از تکیه معاونالملک لذت ببرید و خاطرهای خوش از آن در ذهن خود به یادگار بگذارید.
