بازار سرپوشیده تبریز، که یکی از جاذبه های گردشگری تبریز است، با مساحتی بیش از یک کیلومتر مربع، به عنوان بزرگترین مجموعه متصل از ساختمان‌های آجری در جهان شناخته می‌شود. این بازار شامل ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه، ۳۵ سرای تاریخی، مدارس، حمام‌ها، مساجد و کاروانسراهاست که با ترتیب جغرافیایی به یکدیگر متصل شده‌اند. این بزرگترین بازار سرپوشیده جهان، در میان بازارهای ایران، همچون یک نگین درخشان قرار دارد. این مکان گردشگری، که به عنوان یکی از جاذبه‌های توریستی تبریز شناخته می‌شود، در سال ۱۳۵۴ به عنوان یک آثار ملی ایران ثبت شد و در سال ۱۳۸۹ به عنوان بخشی از مسیر ابریشم و به عنوان بزرگترین سازه سقف‌پوشیده جهان، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
از نظر کلی، بازار تبریز شامل سه بخش اصلی اقتصادی است: بازار جامع، توزیع و خرده‌فروشی، و کارهای دستی و صنایع دستی. در این بازار محصولات متنوعی به فروش می‌رسد که عبارتند از فرش‌های دست‌بافته، کیف و کفش‌های چرم، محصولات گیاهی و دارویی، انواع ادویه‌ها، پارچه‌های متنوع و غیره. این بازار از زمانی پیش از پیشرفت تکنولوژی‌های مدرن، همچنان به تمام ویژگی‌های محیط بازارهای سنتی پایبند است و همچنان محیطی سنتی و زنده دارد.
بازار بزرگ تبریز کجاست؟
بازار تبریز از سمت غرب به سوی مسجد جامع مشرف و از جهت شرق به عالی قاپو و از سمت شمال به بخش‌هایی از مناطق رودخانه میدان چایی امتداد دارد. یک قسمت قابل توجه از مساحت بازار در جنوب میدان چایی قرار دارد و در فضایی میان خیابان‌های شهدا، دارایی، چای‌کنار، فردوسی، شهید مطهری و جمهوری اسلامی گسترش می‌یابد.
آدرس: شهر تبریز، محله بازار، خیابان مطهری
تاریخچه بازار بزرگ تبریز
اصولاً قدمت دقیق بازار بزرگ تبریز به صورت کامل مشخص نیست؛ با این حال، سفرنامه‌نویسان و جهانگردانان بزرگی از ابن بطوطه و مارکوپولو گرفته تا یاقوت حموی، گاسپار دروویل، ژان شاردن، جمال‌الدین کاردی، حمدالله مستوفی و دیگران، اطلاعات مهمی درباره بازار تبریز در طول دوره‌های مختلف تاریخی ارائه داده‌اند. از آنجا که شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم واقع شده بود و بنابراین کاروان‌های فراوانی از نقاط مختلف جهان از این مسیر عبور می‌کردند، بازار تبریز دارای رونق بسیاری بود و یکی از مهم‌ترین مراکز تجارت و تبادل در آن دوران به حساب می‌آمد. این بازار به قدری اهمیت داشت که دروازه‌های ورودی آن به عنوان دروازه‌های اصلی و مهم شهر تلقی می‌شدند.
در دوران قاجار، وقتی تبریز به نزدیکی بازارهای اروپایی واقع بود و به‌عنوان مرکز ولیعهدنشین شناخته می‌شد، بازار از رونق و اهمیت خود همچنان بهره‌برداری کرد. این بازار همچنان نقش اصلی در مسیر صادرات ایران به اروپا را بازی کرد و در دوره عباس میرزا، ولیعهد قاجار، به یک مرکز تجاری برجسته تبدیل شد. تاجران انگلیسی از طریق جاده ابریشم به بازار تبریز می‌رسیدند. حجم تبادلات تجاری در این دوره به حدی رسید که تقریباً ۳۰ درصد از تجارت ایران در بازار تبریز انجام می‌شد. در زمان حکومت عباس میرزا، او همچنین کنار ساخت کاخ‌های عالی قاپو در شرق بازار، ساختمان‌های دیگری مانند سراها و تیمچه‌ها نیز بنا کرد که به توسعه و افزایش تأثیر بازار کمک کرد.
نوع ساخت و معماری بازار
ساختار بازار تبریز به گونه‌ای طراحی شده که بخش خارجی آن بافت شهری را ترکیب کرده و شباهت‌هایی با بناهای معمولی دارد. این بازار، اهمیت خود را صرفاً از نظر مساحت نمی‌گیرد؛ بلکه به دلیل مهارت معماران در به کارگیری آجر و سفال‌های آجری، جذابیت ویژه‌ای دارد که به وجود آمدن فضاهای متنوع در آن کمک کرده است. یکی از ویژگی‌های جالب این بازار، وجود دریچه‌هایی در مرکز طاق‌هایش است که امکان تخلیه هوای گرم را به وجود آورده‌اند، در عین حال در بخش‌های دیگر از بازار، برای جلوگیری از ورود کوران، دریچه‌ای ایجاد نشده است. دیوارهای ضخیم این ساختار همچنین در تثبیت حرارت در فصل زمستان نقش مهمی دارند.
قسمت های معروف بازار بزرگ تبریز
راسته بازار صادقیه
راسته بازار صادقیه، که به ازای راسته بازار جدید واقع شده است، از چهار سوق صادقیه آغاز می‌شود و تا تیمچه صادقیه ادامه دارد. در این مسیر، برخی از نقاط مهم شامل مسجد صادقیه، بازار کلاهدوزان، دالان میرزا جلیل، تیمچه ملک، کاروانسرای حاج حسین اول و دالان خونی واقع شده‌اند.
بازار امیر
بازار امیر، که به عنوان بخشی ویژه برای بورس طلا و جواهر در بازار تبریز تعبیه شده است، از جمله زیباترین و پر رفت‌وآمدترین مناطق این بازار شناخته می‌شود. این بخش نه تنها در میان خریداران بلکه در بین گردشگران نیز بسیار محبوب است. حدود ۱۱۲ مغازه در این بخش فعالیت می‌کنند که اکثریت آن‌ها به فروش جواهرات و تعدادی نیز به فروش پارچه، عطر و لوازم آرایشی مشغول هستند. این بخش از بازار تاریخچه‌ای جالب دارد، زیرا میرزا محمدخان امیرنظام، در دوران نایب‌السلطنه به تبریز سفر کرده و این بازار را احداث نموده است.
مدرسه طالبیه
مدرسه علمیه طالبیه، جایگاهی ویژه در تاریخ و فرهنگ بازار تبریز دارد و محل تحصیل علما و مورخان برجسته از جمله علامه امینی، علامه جعفری و علامه طباطبایی بوده است. این مدرسه از معروف‌ترین و بزرگترین مراکز آموزش دینی در بازار تبریز است و در مجاورت مسجد جامع واقع شده است. ساختمان‌های غربی و شمالی مدرسه دارای اتاق‌هایی برای اقامت شبانه‌روزی طلاب دینی می‌باشند. در بخش شرقی مدرسه، یک کتابخانه ارزشمند قرار دارد که بیش از ۳۵۰ جلد کتاب سنگی، خطی و سربی، همچنین ۳۰ هزار جلد کتاب مرجع را در بر دارد و از جمله مشهورترین کتابخانه‌های تبریز به‌شمار می‌رود.
در ورودی مدرسه، دو سنگ نبشته مرمری نفیس وجود دارند که به فرمان بخشش مالیات از سوی فتحعلی شاه قاجار اشاره دارند. همچنین، یک حوضچه سنگی یک‌پارچه از سنگ سیاه نیز در داخل مدرسه قرار دارد که به شکل یک جام زیبا طراحی شده است و از جاذبه‌های تزئینی مدرسه به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید: رودخانه جاجرود
مسجد جامع تبریز
مسجد جامع تبریز یکی از بناهای تاریخی شهر تبریز است که قدمت آن به دوره‌های سلجوقیان تا قاجاریه بازمی‌گردد. این اثر که در سال ۱۳۱۰ به‌عنوان اثری ملی ایران به ثبت رسیده است، در سمت جنوبی مدرسه علمیه طالبیه و در انتهای بازار تبریز قرار دارد. این مسجد که به نام مسجد جمعه تبریز نیز شناخته می‌شود، در گذشته یک ایوان داشت؛ اما بعدها به دو ایوان تبدیل شد و از جمله مساجدی است که در ساختار خود از الهام از کاخ اختصاصی فیروزآباد الهام گرفته است. مسجد جامع در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری جان سالم به در برد و سپس مسجد جدیدی به همت حاکم تبریز ساخته شد که به عنوان یکی از آثار مهم دوره قاجار محسوب می‌شود.
رستوران حاج علی
رستوران حاج علی که در بازار کلاهدوزان (بوهچی بازار) واقع شده است، به‌عنوان یک قطعه نوستالژیک و معروف در بازار تبریز معروفیت دارد و به‌شمار می‌رود. این رستوران به یک بخش از هویت بازار تبدیل شده است. انواع کباب‌های خوشمزه از کباب برگ، چنجه و کوبیده تا چلوکباب قلوه‌ای را در فضایی دنج و قدیمی ارائه می‌دهد. بوی خوش‌عطر و اشتهابرانگیز برنج و کره، همراه با طعم لذیذ کباب‌ها، هر گردشگری را جذب می‌کند. حاج علی، صاحب این رستوران، سال‌ها پیش از دنیا رفته است و در حال حاضر پسر او مدیریت این رستوران را به عهده دارد.
امام زاده جمال
امامزاده جمال، یکی از امامزاده‌های نزدیک به مدرسه علمیه طالبیه در تبریز واقع شده است. این امامزاده به عنوان یکی از فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) شناخته می‌شود. ساختمان فعلی امامزاده جمال با مساحتی بیش از ۸۳۵ متر مربع، از موادی مانند سنگ، آهن، آجر، گچ و چوب ساخته شده است. این بنا شامل اجزای مختلفی مانند حسینیه، چندین صحن، گنبدخانه و مسجد حاجت است. در نمای جنوبی امامزاده، دو گلدسته نیز قرار دارد که به شکلی زیبا و تزئینی نمایان هستند.
بیشتر بخوانید: کویر لوت
جاهای دیدنی در اطراف بازار بزرگ تبریز
- موزه آذربایجان
پس از بازدید از بازار تبریز، شما می‌توانید به موزه آذربایجان نیز سر بزنید که به‌عنوان دومین موزه برتر باستان‌شناسی در ایران شناخته می‌شود. این موزه یک مجموعه فوق‌العاده از سکه‌های تاریخی را در خود به نمایش می‌گذارد. علاوه بر این، یک کتابخانه با سه هزار جلد کتاب و مجسمه‌های مفهومی و هنری نیز بخشی بزرگ از این موزه را تشکیل می‌دهد.
- مقبره الشعرا
این مقبره نمادی از فرهنگ و تاریخ شهر تبریز است، جایی که بیش از ۴۰۰ شاعر بلندآوازه مانند استاد شهریار، خاقانی، اسدی طوسی، لسانی شیرازی و بسیاری دیگر به خود گرفته‌اند. این مقبره با معماری و فضاسازی زیبا در یک محله تاریخی قرار گرفته است و تا حدودی حدود سه کیلومتر فاصله از بازار تبریز دارد.
عکس های بازار بزرگ تبریز
امیدواریم این مقاله از مجله گردشگری برای شما مفید واقع شده باشد.
