مسجد جامع یزد با یک سابقهٔ بلند و ۹۰۰ ساله، یکی از جاذبه های گردشگری یزد است. این مسجد با مناره‌های باارتفاع واضح، در قلب شهر قدیمی واقع دارد. در دوران گذشته، این مسجد در مرکز شهر قدیمی یزد واقع شده بود و توسط حصاری احاطه شده بود. مساحت زیربنای این مسجد حدود ۹۸۰۰ متر مربع است، که حدود ۵۰۰ متر مربع از آن به کاشی‌ها و کتیبه‌های تزئینی اختصاص دارد. ابعاد این مسجد به طول ۱۰۴ متر و عرض ۹۹ متر می‌رسد و با هفت ورودی مجهز شده است که به کوچه‌ها و مسیرهای مختلف متصل می‌شوند.
مسجد جامع یزد به عنوان یک نمونه بی‌نظیر از معماری در قرن نهم هجری شمسی در ناحیهٔ مذهبی یزد شناخته می‌شود. افراد زیادی از مردم یزد اعتقاد دارند که برای ساختار این مسجد از خاک کربلا و گلاب استفاده شده است، که این موضوع به آن ارزش ویژه‌ای اضافه می‌کند.
در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳، این مکان تاریخی با شمارهٔ ۲۰۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است، که این امر نشان از اهمیت و ارزش این مسجد در حوزهٔ تاریخی دارد.
مسجد جامع یزد کجاست؟
مسجد جامع یزد در سمت غربی خیابان امام خمینی و در یکی از محله‌های قدیمی واقع شده است. در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن، چهارسوق و بازار شاهی یزد قرار دارند. این بازارها از بناهای تاریخی قرن هشتم میلادی هستند. انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل می‌شود. یکی از این بازارچه‌ها به سمت مسجد جامع اتصال دارد و با اتصال دو بازارچه دیگر به کوچه یهودی‌ها و منطقه دارالشفا، یک مجموعهٔ تاریخی و شگفت‌انگیز را شکل می‌دهند.
قدمت مسجد جامع یزد
ساختار ابتدایی مسجد جامع یزد در دورهٔ آل بویه با نام “مسجد عتیق” بنا شد. این بنا در طی سال‌ها با اضافه شدن بخش‌های جدید، به مرور به مسجد جامع نو تبدیل شد. ادغام این دو بنا باعث شد که نام مسجد به “مسجد جامع یزد” تغییر یابد. اصلی‌ترین ساختار مسجد عتیق ۳ اصلی داشته که اکنون به بخش‌های مختلفی مانند صفه مقصوره، بازار کلاه دوزان و مدرسه کمالیه باز شده است. محل مسجد عتیق در ناحیه شمال شرقی حومهٔ محوطهٔ مسجد جامع فعلی قرار دارد.
در سال ۷۰۲، بخش‌های جدیدی به مسجد افزوده شد، از جمله مقصوره و گنبد. در این دوران، فرش‌های مهم و با ارزشی از تبریز به یزد آورده شد و دیوارها و فضاهای مسجد را تزئین کردند. پس از مدتی، آیات سورهٔ فتح به خطاطی بر روی کاشی‌های مسجد منقش شد و محراب نیز با کاشی‌های زیبا تزئین گردید. همچنین، بخشی به نام “شبستان زمستانی” نیز به مسجد افزوده شد.
معماری مسجد جامع یزد
طراحی مسجد جامع یزد، یک طرح ترکیبی از یک مقصوره گنبددار و یک شبستان مستطیلی طولانی است. نقشه‌ی اصلی این مسجد یک چهار‌گوش است که به عنوان تقلیدی از نقشه‌ی کعبه در نظر گرفته می‌شود. شیوهٔ معماری مسجد جامع با تأکید بر نظریه‌های مرحوم پیرنیا، به شیوهٔ آذری ساخته شده است. همچنین، به این شیوه به عنوان سبک مغولی یا ایرانی-مغولی نیز اشاره می‌شود، که نمونه‌های مشابه آن در ساختمان‌هایی در هرات و بخارا نیز مشاهده می‌شود.
روشنایی مسجد جامع به‌صورت غیرمستقیم از طریق انعکاس نور از سطوح سفید گچ گنبد و دیوارها فراهم می‌شود. در سرتاسر مسجد جامع، علائم و نمادهای معتقدات شیعی دیده می‌شود که تزیینات اصلی بنا را تشکیل می‌دهند. به عنوان مثال، نماد ستاره پنج پر که نمایانگر پنج اصول دینی، پنج تن از خاندان عترت و پنج پیامبر اولوالعزم است، به وفور در مسجد یافت می‌شود. همچنین، نقوش شمسه با ۷۲ پر و نیز شمسه‌های با ۱۲ پر، به عنوان نمادهای دیگری که در انواع مختلف بخش‌های مسجد دیده می‌شوند، برجسته هستند.
بیشتر بخوانید: چشمه قلقل
قسمت های مختلف مسجد جامع یزد
این مسجد شامل اقسام مختلفی نظیر ایوان اصلی، چند شبستان، کریاس، قنات‌ها، چاه آب، کتابخانه و گنبدخانه است، که در طراحی و ساخت هرکدام از این اجزا دقت ویژه‌ای به کار رفته است. اما بخشی که از اهمیت بیشتری برخوردار است، مناره‌های آن هستند که به ارتفاع حدود ۵۲ متر می‌رسند و بلندترین مناره‌ها را در خود جای داده‌اند. در ادامه، به طور خلاصه به توضیح هر یک از این بخش‌ها می‌پردازیم:
سردر شرقی
سردر اصلی و بزرگ مسجد جامع، با ارتفاعی به طول ۲۴ متر و طاق نماهای کم عرض در دو طرف، همراه با دو مناره بلند و مشخص، که هنگام ورود توجه همه را به خود جلب می‌کند. این سردر یکبار از قوس‌های خود فرو ریخته بود، اما پس از آن تعمیر و مرمت شده و به شکل امروزی بازساخته شده است.
صحن
درون صحن داخلی برای اقامه نماز به کار می‌رود. همچنین، در این صحن محراب دیگری نیز وجود دارد که با کاشی‌های آبی آراسته شده است و نام‌های الله، محمد، علی، حسن و حسین را دربر می‌گیرد. در گذشته، دو قنات در این صحن وجود داشتند که اکنون خشک شده‌اند.
فضای جلوخان
این فضا شامل یک حوض هشت‌ضلعی در مقابل سر در و ستون‌هایی از مرمر است که روی آن‌ها تزئیناتی از حیوانات و گیاهان به وسیلهٔ کنده‌کاری انجام شده است. همچنین، دو بیت شعر با خط نسخ بر روی این ستون‌ها نوشته شده است. متأسفانه به دلیل شکستگی ستون‌ها، متن اشعار به طور کامل قابل خواندن نیست.
مناره های مسجد جامع یزد
دو بلندترین منارهٔ این مسجد دارای راه‌پله‌ها هستند و بر روی آن‌ها کتیبه‌هایی با خط کوفی کاشی‌کاری شده است. این مناره‌ها در گذشته فرو ریخته بودند، اما سال‌ها بعد تعمیر و مرمت شدند.
بیشتر بخوانید: آرامگاه علی ابن مهزیار
ایوان
ایوان اصلی نیز شکل مستطیلی دارد و در بخش ورودی، قطعه‌ای از سورهٔ فتح نوشته شده که ادامهٔ آن نیز در حاشیه بالای دیواره‌های سمت راست حیاط مشاهده می‌شود.
گنبدخانه
بخش گنبدخانه این مسجد بسیار دلنشین و جذاب است، مزین به کتیبه‌هایی حاوی اسماء خداوند و آیات قرآنی. گنبد در مرکز قرار گرفته و چهار گوشواره زیبا در گوشه‌های آن قرار دارند. در جهت راست گنبدخانه، دالانی وجود دارد که به زنان این امکان را می‌دهد تا از آن طرف وارد مسجد شده و از آنجا خارج شوند.
موزه مسجد جامع یزد
موزه مسجد جامع یزد از سال ۱۳۹۳ خورشیدی با هدف به نمایش گذاشتن آثار تاریخی مرتبط با فرهنگ و آیین‌های گذشته، به ویژه در دوره اسلامی، کار خود را آغاز کرد. معرفی تاریخچه مسجد و بررسی فرآیند مرمت و بازسازی آن نیز از دیگر هدف‌های اصلی این موزه بوده است. مجموعه موزه شامل ۳۵۰ قطعه ارزشمند می‌شود که از دوره ایلخانی تا زمان معاصر به آن تعلق دارند.
بازدید از مسجد جامع یزد
دیدار از مسجد جامع یزد برای شهروندان ایرانی به صورت رایگان امکان‌پذیر است، و هزینه بلیط ورود به موزه (بر اساس سال ۱۴۰۰) دو هزار تومان می‌باشد. برای بازدیدکنندگان خارجی، هزینه بلیط ورود به مسجد جامع یزد (بر اساس سال ۱۴۰۰) بیست هزار تومان است.
ساعات بازدید از مسجد در بازه زمانی ۸ صبح تا ۱۹:۳۰ عصر ممکن است، و همچنین ساعات بازدید از موزه در تابستان از ساعت ۹ صبح تا ۱۴ عصر و در زمستان از ساعت ۹ صبح تا ۱۸ عصر می‌باشد.
بیشتر بخوانید: جنگل پلنگ دره
عکس های مسجد جامع یزد
امیدواریم این مقاله از مجله گردشگری برای شما مفید واقع شده باشد.
