مسجد جامع اصفهان | معرفی کتیبه ها + ساعت بازدید + هزینه

قدیمی‌ترین بنای تاریخی اصفهان همون مسجد جامع یا مسجد جمعه‌ست. البته اونی که الان می‌بینیم بیشترش مربوط به دوره سلجوقیه، ولی دستکاری‌ها و تغییراتش تو دوران‌های بعد، مخصوصاً دوره صفویه انجام شده. با این‌حال، کاوش‌های باستان‌شناسی نشون داده که آثار مربوط به دوره آل‌بویه و حتی قرن سوم هجری هم پیدا شده. جالب اینجاست که آثار قبل از اسلام هم تو همون کاوش‌ها کشف شده! مسجد جامع اصفهان که تازگیا تو فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده، نزدیک به دوهزار سال قدمت داره و تو این مدت کلی مرمت و بازسازی شده. مهم‌ترین توسعه‌هایی که واسه مسجد انجام شده، تو دوره آل‌بویه و بعدش تو دوره صفویه بوده. با این مقاله از مجله گردشگری همراه باشید تا بیشتر با این جاذبه دیدنی آشنا بشی.

مسجد جامع اصفهان کجاست؟

این بنا که بهش مسجد جامع عتیق همی میگن، تو محله‌های قدیمی و باصفای اصفهان جا گرفته، درست تو دل میدون قیام، خیابون علامه مجلسی. ولی اگه دنبال یه مسیر دقیق‌تر می‌گردی، باید بگم این مسجد تو قسمت باختری خیابون هاتف و دقیقا ته بازار بزرگ اصفهان قرار داره.

لوکیشن مسجد جامع اصفهان روی نقشه

مسیر دسترسی مسجد جامع عتیق اصفهان

اگه خواستی با ماشین خودت به این مکان تاریخی بری، چند تا راه داری. یه راهش اینه که از خیابون کمال بری تو خیابون کمرزین و تا ورودی مسجد یه کوچولو پیاده‌روی کنی. یه راه دیگه هم اینه که از خیابون مجلسی بپیچی تو خیابون ابن‌سینا و یه ده دقیقه‌ای پیاده بری تا برسی. راه سوم هم اینه که بری خیابون عبدالرزاق و ماشینتو تو پارکینگ سبزه‌میدون بذاری. بعدشم وارد بازار می‌شی و تا آخر بازار که بری، می‌رسی به ورودی مسجد.

مترو: ایستگاه میدان شهدا نزدیک‌ترین ایستگاه متروئه. باید خط شمال-جنوب اصفهانو سوار شی که بعد از دو کیلومتر می‌رسی به مقصد.

تاریخچه مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان، یا همون مسجد جامع عتیق که خیلی‌ها به اسم مسجد جمعه هم می‌شناسن، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین جاذبه های گردشگری اصفهان به حساب میاد. این مسجد، کلی داستان تو دل خودش داره و قدمتش برمی‌گرده به حدود قرن دوم هجری، یعنی خیلی قدیم‌تر از اون چیزی که فکرشو بکنی. اولین بار سال ۱۵۶ هجری قمری بود که این مسجد رو با ابعاد کوچیک‌تر و متناسب با جمعیت اون زمان ساختن. اون موقع اصفهان هنوز اونقدر شلوغ نبود، ولی این مسجد کم‌کم باعث شد شهرنشینی تو اصفهان رشد کنه. حدود ۷۰ سال بعد، تو سال ۲۲۶ هجری، به دستور خلیفه معتصم عباسی، مسجد قدیمی رو خراب کردن و یه مسجد جدیدتر با ستون‌های چوبی ساختن که هنوز ردپاش تو بنا دیده می‌شه.

اما مهم‌ترین تغییرات تو این مسجد، تو دوره سلجوقی‌ها اتفاق افتاد. معمارای اون زمان یه سبک جدیدی رو تو مسجدسازی وارد کردن که دیگه شبیه مساجد عربی نبود؛ اومدن و چهار تا ایوان تو چهار طرف مسجد گذاشتن و این شد که سبک جدیدی به اسم “مسجد ایرانی” شکل گرفت. ولی سال ۵۱۵ هجری، اسماعیلیان یه بلایی سر این مسجد آوردن و بخش‌های زیادی ازش رو آتیش زدن. هرچند بعد از اون، دوره به دوره، تو زمان ایلخانی‌ها، مظفری‌ها، تیموری‌ها، صفوی‌ها و حتی قاجاری‌ها، این بنا رو ترمیم و بازسازی کردن. در واقع، این مسجد زیبا و تاریخی که الان می‌بینیم، حاصل همین بازسازی‌ها و توجه‌هایی بوده که توی دوره‌های مختلف بهش شده.

معماری مسجد جامع اصفهان

این جاذبه یکی از کامل‌ترین نمونه‌های مسجدهای چهار ایوانی دوره سلجوقی شناخته می‌شه. گنبد جنوبی این مسجد که بهش گنبد نظام‌الملک هم میگن، به دست خواجه نظام‌الملک، وزیر ملک شاه سلجوقی، ساخته شده که حدود سال ۱۰۸۲ میلادی (۴۷۳ هجری قمری) بود. بعدش صفه صاحب (ایوان جنوبی) به این گنبد اضافه شد. از اون طرف، برای این که گنبد نظام‌الملک تنها نمونه خاص نباشه، توی بخش شمالی هم گنبد دیگه‌ای به اسم گنبد تاج‌الملک به دستور تاج‌الملک شیرازی ساخته شد که معروفه به گنبد خاگی، به خاطر شباهتش به تخم‌مرغ!

بعد از این که ایوان جنوبی ساخته شد، سه تا ایوان دیگه هم بهش اضافه کردن. ایوان شمالی که به صفه درویش معروفه، ایوان غربی که بهش صفه استاد میگن، و ایوان شرقی که اسمش صفه شاگرده. شبستان‌هایی که دو طرف ایوان جنوبی قرار گرفتن، نشونه‌های آجرکاری از دوره دوم سلجوقی (قرن ۱۲ میلادی) رو دارن. شبستان‌های اطراف ایوان شمالی و گنبد خاگی هم همون موقع ساخته شدن. توی دوره آل مظفر هم تغییرات زیادی به مسجد اضافه شد، مثل شبستان‌هایی که در شمال ایوان شرقی و مدرسه‌ای که در شرق اون ساخته شد. توی سال ۱۳۶۸ میلادی (۷۶۸ هجری قمری) هم یه مسجد دیگه در جنوب این مدرسه بنا شد.

یه نکته جالب اینه که توی این مسجد حدود ۴۷۰ تا طاق وجود داره و ده تا محراب که هر کدوم در دوره‌های مختلف توسط فرمانروایان ساخته شده. با مساحتی بیش از ۲۰ هزار متر مربع، این مسجد بزرگ‌ترین مسجد ایران حساب می‌شه. بنای مربعی شکل وسط حیاط که بالای حوض قرار گرفته، از دوران شاه عباس صفویه و بخش‌های دیگه مثل غسلخانه و آبریزها هم در دوره فتحعلی‌شاه قاجار بازسازی شدن. همه تزئینات کاشی‌کاری و کاشی‌های معرق و هفت‌رنگ که توی مسجد می‌بینی، مربوط به دوره صفویه هستن و با خطوط بنایی و گچبری‌های کم‌نظیر ترکیب شدن و معماری داخلی مسجد رو بی‌نهایت زیبا و خاص کردن.

بخش های مختلف مسجد جامع عتیق اصفهان

اینجا بخش‌های مختلفی داره که توی دوره‌های متفاوت ساخته شدن. البته برخی از این بخش‌ها آسیب دیدن و تخریب شدن، ولی خوشبختانه مرمتشون کردن. از مهم‌ترین بخش‌های این مسجد می‌شه به این موارد اشاره کرد:

ایوان های مسجد جمعه در اصفهان

ایوان درویش
این ایوان که توی ضلع شمالی مسجد جامع اصفهان قرار داره، به اسم ایوان درویش یا همون صفه درویش معروفه. قدمت این ایوان به قرن ششم برمی‌گرده. دور و بر این ایوان چهل ستون‌هایی وجود داره که چهل ستون شرقی‌اش خیلی خاص و منحصر به فرده. این چهل ستون، طاق‌های با نقوش آجری فوق‌العاده‌ای داره که باعث می‌شه این قسمت یکی از زیباترین بخش‌های مسجد بشه.

ایوان صاحب
در جنوب مسجد، ایوان یا صفه صاحب قرار داره که مربوط به دوران سلجوقی هست. تزئینات این ایوان توی زمان قراقویونلو و صفوی انجام شده و کتیبه‌های مربوط به پادشاهان مختلف صفوی رو هم می‌تونی توش ببینی.

ایوان استاد
در غرب مسجد، ایوان استاد قرار داره. بنای اولیه این ایوان در زمان سلجوقی ساخته شده و تو زمان صفوی، تزئینات جالبی بهش اضافه شده. توی این ایوان، کاشی‌کاری‌های زیبا و هنرمندانه‌ای به همراه خطوط ثلث و نستعلیق وجود داره

ایوان شاگرد
ایوان دیگه‌ای که توی این مسجد وجود داره، ایوان شاگرده که اون هم مثل بقیه ایوان‌ها در زمان سلجوقی ساخته شده. تزئینات این ایوان در قرون هشتم و یازدهم هجری قمری، همزمان با حکومت ایلخانان و صفویان اضافه شده. ایوان شاگرد کاشی‌کاری نداره ولی از مقرنس‌های آجری فوق‌العاده‌ای برخورداره که هنر معماری ایرانی-اسلامی رو به خوبی نشون می‌ده. یک سنگ مرمر یکپارچه و نفیس هم اینجا هست که دور و برش کتیبه‌هایی نوشته شده.

ایوان عمر
آخرین ایوان مسجد جامع، ایوان یا صفه عمره که در انتهای بخش شرقی قرار داره. به خاطر وجود کتیبه تاریخی هلال ایوان که تاریخ ۷۶۸ هجری قمری روش حک شده، می‌گن قدمتش به زمان حکومت سلطان محمود آل مظفر برمی‌گرده. این ایوان ستون‌های آجری زیادی داره که تزئینات ساده و زیبایی روش کار شده. سقفش هم خطوط تزئینی و تاریخی با خط بنایی از عبارات مذهبی داره.

گنبدهای مسجد جامع اصفهان

• گنبد نظام الملک
  مسجد عتیق اصفهان دو تا گنبد داره که هر کدومش یه خصوصیات خاص خودش رو داره. یکی از این گنبدها، گنبد جنوبیه که توی ایوان جنوبی مسجد جا داره، توی سال‌های ۴۶۵ تا ۴۸۵ هجری قمری ساخته شده. این گنبد به دستور ملک شاه سلجوقی و وزیرش، خواجه نظام الملک ساخته شده و به همین خاطر اسمش هم شده “گنبد نظام الملک”. واقعاً یکی از بهترین نمونه‌های معماری دوران سلجوقی به حساب میاد. برای ساخت و تزئین این گنبد هم از طرح‌های قشنگ با آجر و گچ استفاده کردن.
• گنبد تاج الملک
  حالا بریم سراغ گنبد شمالی که توی حیاط مسجد قرار داره و یه جورایی دوقلوی گنبد جنوبی به حساب میاد. این گنبد دو پوسته توی سال ۴۸۱ هجری قمری به همت ابوالغنائم تاج الملک، یکی از وزرای دوران سلجوقی ساخته شده. به خاطر همین هم بهش “گنبد تاج الملک” می‌گن. جالب اینجاست که این گنبد به گنبد خاکی مسجد جامع هم معروفه. بخاطر رقابتش با گنبد نظام الملک، تنها قسمتیه که توی مسجد جامع به سبک رازی ساخته شده. نقوش هندسی و آثار گره‌چینی که توی قسمت داخلی گنبد تاج الملک هست، واقعاً هر بیننده‌ای رو مجذوب خودش می‌کنه. این گنبد به نسبت گنبد نظام الملک کوچیک‌تره، ولی ظرافت و زیبایی خاصی داره. مثل گنبد نظام الملک، روی استوانه‌ای سوار شده و کم‌کم از چهار ضلعی به هشت و شانزده ضلعی رسیده.

شبستان های مسجد جامع اصفهان

شبستان اولجایتو

وقتی به بخش شمالی ایوان استاد مسجد عتیق اصفهان می‌ریم، یک شبستان کوچیک به اسم “مسجد یا محراب اولجایتو” می‌بینیم که واقعاً یکی از زیباترین قسمت‌های این مسجد به حساب میاد. این شبستان کوچولو یه محراب منحصربه‌فرد داره که واقعاً نمی‌شه زیبایی و هنر معماری‌اش رو به راحتی توصیف کرد. به جرات می‌تونیم بگیم که این محراب، زیباترین تزئینات گچبری رو تو بین محراب‌های مساجد ایران داره و واقعا چشم‌نواز و دل‌نشینه. این محراب برمی‌گرده به سال ۷۱۰ هجری قمری، در زمان سلطنت سلطان محمد، که به نام اولجایتو معروف بود. اولجایتو، یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین فرمانروایان مغول در دوران ایلخانی بود و قبل از اینکه مسلمان بشه، همین اسم رو داشت. بعد از اسلام آوردنش هم نام محمد خدابنده رو انتخاب کرد. او به هنر و معماری علاقه زیادی داشت و واقعاً تلاش کرد تا این هنرها رو گسترش بده و جاودانه کنه.

شبستان زمستانی

شبستان زمستانی یا “بیت الشتاء” هم یه بنای تاریخی و با ارزش از دوره تیموریان به حساب میاد که به دستور “عماد بن المظفر ورزنه‌ای” ساخته شده و بعضی وقت‌ها بهش “شبستان عماد” هم می‌گن. این شبستان در مسجد جامع اصفهان قرار داره و جزو بخش‌های تاریخی و ارزشمند این مسجد به شمار میاد. ستون‌های شبستان زمستانی هم با شکوه و بلند و قطور طراحی شده و اتاق‌هاش هم به شکل خیمه‌ای هستند. این مکان به خاطر سفارش‌دهنده و بنیان‌گذار آن، یعنی عماد بن المظفر ورزنه‌ای، جذابیت و تاریخ خاصی داره و واقعاً جزو قسمت‌های مهم و جالب مسجد جامع اصفهان به حساب میاد.

کتیبه های مسجد جامع اصفهان

1. توی گنبد تاج الملک یه کتیبه تاریخی هست که به سال ۴۸۱ هجری قمری برمی‌گرده، یعنی حدوداً ۱۱۰۱ میلادی. این کتیبه با خط کوفی ساده و برجسته هستش و توش آیهٔ ۵۴ سورهٔ اعراف هم نوشته شده.
2. در ایوان استاد هم یه کتیبه مهم به نام “شاه سلطان حسین” هست که تو سال ۱۱۱۲ هجری قمری، یعنی قرن ۱۲، به خط ثلث و روی کاشی‌های خشتی لاجوردی نوشته شده.
3. ابتدای دالان حوضخانه یه کتیبه سنگی به خط نستعلیق وجود داره که به سال ۱۰۷۳ هجری قمری نصب شده و توش مشخصات واقف و وقف‌نامه رو نوشتن.
4. توی گنبد نظام الملک یه کتیبه داریم که با خط کوفی ساده و آجری نوشته شده. توش اسم ملکشاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک، همچنین اسم کسی که این بنا رو ساخته یعنی ابی الفتح احمد بن محمد خازن، به چشم می‌خوره. تاریخ دقیق ساخت این گنبد و نصب کتیبه‌اش معلوم نیست، ولی به نظر می‌رسه که بین سال‌های ۴۷۹ تا ۴۸۰ هجری قمری، یعنی حدود سپتامبر ۱۰۸۶ تا مارس ۱۰۸۸ میلادی، ساخته شده. روی محراب یه کتیبه به خط ثلث وجود داره که جمله «قال الله تبارک و تعالی» و آیه‌های ۱۴۲ تا ۱۴۴ سورهٔ بقره نوشته شده.
5. یکی از زیباترین چیزهایی که توی دیوار جنوبی ایوان مسجد جامع اصفهان می‌بینی، یه صفحه کاشی‌کاری خاصه. این کاشی‌کاری ترکیب الواح شاه طهماسب و اسماعیل رو نشون می‌ده. بالای این کتیبه کاشی‌کاری هم اسم یکی از استادانش با خط کمال‌الدین حسین حافظ هروی نوشته شده که خودش یه شاهکار به حساب میاد.
6. کتیبه اوزون حسن هم یکی دیگه از آثار دیدنی مسجد جامع به حساب میاد. این کتیبه با خط ثلث و به‌صورت معرق طراحی شده و مربوط به زمان حکومت سلسلهٔ آق‌قویونلو هست. توش به کارهایی که اوزون حسن آق‌قویونلو در سال ۸۸۰ قمری برای تعمیر مسجد جامع اصفهان انجام داده، اشاره شده.
7. کتیبه هلال هم که توی صفه صاحب دیده می‌شه، با خط ثلث و بر روی زمینهٔ کاشی لاجوردی نوشته شده و سال ۹۳۸ ه‍.ق تاریخش هست. توش آیات قرآنی که به این مکان مربوط می‌شن رو نوشته‌اند و خیلی زیباست.
8. محراب الجایتو هم چهار تا کتیبه داره. یکی از کتیبه‌ها که بالای محراب قرار داره، نام سلطان محمد خدابنده رو ذکر کرده. سه تا کتیبه دیگه هم آیات قرآنی و احادیث رو به خط ثلث دارند. احتمالاً این کتیبه‌ها بعد از آتش‌سوزی به مسجد اضافه شدن و اطلاعاتی درباره ساخت محراب و سلطان محمد خدابنده و وزیرش محمد ساوی رو به ما می‌گن.
9. حالا بریم سراغ کتیبه سردر شبستان که تو بخش شمالی ایوان استاد قرار داره. این کتیبه با کاشی‌کاری‌های دیگه این مکان یه مقدار متفاوت هست و نمونه‌ای از کاشی‌کاری دوران تیموری رو به نمایش می‌گذاره. این کتیبه تو سال ۸۵۱ هجری قمری به خط ثلث و با زمینهٔ لاجوردی توسط سید محمود نقاش ساخته شده. توش اسم سلطان محمد بهادر، فرزند بایسنقر و عماد بن مظفر ورزنه‌ای، سردار محمد بهادر هم نوشته شده.
10. در دیوار شرقی ایوان شاگرد هم یه کتیبه داریم که متعلق به شاه سلطان حسین صفوی هست و توسط کاتب معروفی به نام “محمدصالح” نوشته شده. کتیبه داخلی ایوان هم که مربوط به دورهٔ شاه سلیمان صفوی هست، با خط ثلث سفید بر روی کاشی‌های خشت لاجوردی طراحی شده و به فضیلت‌های مسجد و آداب شرعی اشاره داره.
11. در نهایت، کتیبه محراب مدرسه مظفری هم از تزئینات جالب این مکان هست که با خط ثلث و نستعلیق روی کاشی خشت لاجوردی نوشته شده و آیاتی از سورهٔ توبه رو نمایش می‌ده. اینجا پر از کتیبه‌های زیبا و تاریخی هست که هر کدوم داستانی برای گفتن دارن!

عجایب مسجد جامع اصفهان

• مسجد جامع، یکی از جاهای دیدنی و پر از تاریخ و فرهنگ ماست که تقریبا دو هزار سال قدمت داره. به تازگی هم تو آخرین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو، به عنوان یک اثر جهانی ثبت شده.
•  دالان‌های تاریک و پیچ در پیچ، سقف‌های بلند و طاق‌های فوق‌العاده، و ستون‌های آجری گرد، همه با نورگیرهای زیبا زینت داده شدن. قسمت زمستانی این مسجد هم یه جای خاص و بی‌نظیر برای مراقبه و آرامش در هر فصلی از ساله.
• با وجود آجرکاری‌های فوق‌العاده، کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و معرق، گچبری‌ها و کارهای چوبی هنرمندانه، جالب اینجاست که هیچ آینه‌کاری تو اینجا وجود نداره. این یعنی که شما فقط به خدا و مخلوقاتش نگاه می‌کنید و نه به خودتون. این فضا و حس معنوی که اینجا هست، به قدری عمیق و تأثیرگذاره که شاه طهماسب صفوی در این مکان توبه کرده و حتی سر آرتور پوپ هم برای آرامش ابدیش اینجا رو انتخاب کرده.
•  هیچ بلایی مثل آتش‌سوزی، سیل، زلزله یا بمباران نتونسته به این هنر و معنویت لطمه بزنه.

زمان بازدید مسجد جامع اصفهان

ساعت‌های بازدید از این مسجد بزرگ هر روز از ۹ صبح تا ۱۲ ظهر و بعد از ظهرها هم از ۲ تا ۴:۳۰ هست. جالب اینجاست که تو این ساعات، هوای اصفهان هم خیلی دلپذیرتره و فرصت خوبی برای گشت و گذار تو این بنای زیبا بهتون می‌ده.

هزینه ورودی مسجد جامع اصفهان

هزینه‌ای که برای بازدید از این مکان تاریخی باید پرداخت کنی، تو سال ۱۴۰۳، نفری ۲۵۰ هزار تومن شده. البته یادت باشه که برای دیدن همه آثارش باید حدود دو ساعت وقت بذاری. پس حتماً برنامه‌ات رو جوری بچین که بتونی همه رو به خوبی ببینی!

جاهای دیدنی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان

برای اینکه بتونید با خیال راحت سفر کنید و حسابی از جاذبه‌های این شهر لذت ببرید، بهتون پیشنهاد می‌کنیم که برنامه‌ریزی سفرتون رو به بهترین آژانس‌های مسافرتی اصفهان بسپارید. این آژانس‌ها می‌تونن بهتون کمک کنن تا برنامه‌ریزی دقیق و عالی داشته باشید و همه چیز رو به خوبی پیش ببرید!